مدیریت وب‌سایت

نورون های آینه ای و اختلال اوتیسم

نورون‌های آینه‌ای و ارتباط آن با اختلال اوتیسم

نویسندگان: رسول رحمتی، دکتر محمد کیانی

نورون‌های آینه‌ای (سلول‌های عصبی آینه‌ای) یکی از جذاب‌ترین کشفیات در علوم اعصاب معاصر است؛ سلول‌هایی که هنگام مشاهده یا انجام یک عمل خاص در مغز فعال می‌شوند. این نورون‌ها نقش مهمی در درک احساسات دیگران، یادگیری از طریق تقلید و توسعه مهارت‌های اجتماعی ایفا می‌کنند. در سال‌های اخیر، پژوهشگران فرض کرده‌اند که اختلال در عملکرد سیستم نورون‌های آینه‌ای ممکن است یکی از عوامل زمینه‌ساز در بروز برخی ویژگی‌های اتیسم باشد، از جمله دشواری در همدلی، برقراری ارتباط اجتماعی و تقلید رفتار. در این مطلب، به بررسی این فرضیه و نتایج تحقیقات مرتبط خواهیم پرداخت. با تهران اتیسم همراه باشید.

 

نورون‌های آینه‌ای برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰ توسط تیمی از محققان ایتالیایی به رهبری جاکومو ریزولاتی در دانشگاه پارما و در مغز میمون‌ها کشف شد. این نورون‌ها که عمدتا در قشر پیشانی-آهیانه‌ای مغز قرار دارند، هنگام انجام یک عمل و همچنین هنگام مشاهده همان عمل توسط دیگران فعال می‌شوند. این کشف، انقلابی در درک ما از مکانیسم‌های عصبی پایه‌ای رفتارهای اجتماعی ایجاد کرد.

این مثال نشان می‌دهد نورون‌های آینه‌ای در مغز میمون زمانی که خودش موز را بالا می‌برد و همچنین زمانی که بالابردن موز توسط فرد را مشاهده می‌کند، در مغزش فعال می‌شود.
این مثال نشان می‌دهد نورون‌های آینه‌ای در مغز میمون زمانی که خودش موز را بالا می‌برد و همچنین زمانی که بالابردن موز توسط فرد را مشاهده می‌کند، فعال می‌شود.

برای اینکه بیشتر با نورون‌های آیینه‌ای آشنا شوید به این دو مثال توجه کنید:

فرض کنید کودکی تماشا می‌کند که یک نفر در حال برداشتن یک شیء از روی زمین است. در مغز کودک در همان زمان نورون‌های آینه‌ای فعال می‌شوند، درست شبیه زمانی که خودش این عمل را انجام می‌دهد. این فرایند باعث می‌شود کودک بتواند به صورت غیرکلامی و بدون آموزش مستقیم، مهارت‌های حرکتی مانند خم شدن، گرفتن و بلند کردن اشیا را یاد بگیرد. این نوع یادگیری از طریق مشاهده و تقلید، نقش مهمی در رشد مهارت‌های پایه‌ای در دوران کودکی دارد.

یا مثلا فرض کنید کودکی می‌بیند که مادرش لبخند می‌زند. در همان لحظه، در مغز کودک، نورون‌های آینه‌ای فعال می‌شوند، به طوری که گویی خودش دارد لبخند می‌زند. این فعال شدن، احتمالا به کودک کمک می‌کند احساس مادر را درک کند (مثلا شادی) و حتی ممکن است باعث شود خودش هم ناخودآگاه لبخند بزند. این فرایند، پایه‌ای برای یادگیری رفتارهای اجتماعی، تقلید حرکات و همدلی با دیگران است.

نورون‌های آینه‌ای از دلفین تا انسان

نورون‌های آینه‌ای اولین بار در مغز میمون‌های رزوس کشف شدند. از آن زمان، پژوهش‌ها نشان داده است که این نورون‌ها علاوه بر مغز انسان در مغز چندین گونه از حیوانات هم وجود دارد. در مغز میمون‌ها، پرندگان، دلفین‌ها، نهنگ‌ها، فیل‌ها و… به صورت مستقیم یا غیر مستقیم وجود نورون‌های آینه‌ای تایید شده است. نکته جالب این است که وجود نورون‌های آینه‌ای معمولا در گونه‌هایی یافت می‌شود که مهارت‌های اجتماعی، تقلیدی یا یادگیری پیچیده دارند.

تا اینجای مطلب شاید به ارتباط میان نورون‌های آینه‌ای و اختلال اتیسم پی برده باشید.

یافته‌های علمی اخیر درباره نورون‌های آینه‌ای و اتیسم چه می‌گوید؟

در دو دهه اخیر، تحقیقات گسترده‌ای ارتباط بین عملکرد نورون‌های آینه‌ای و اختلالات عصبی-رشدی به ویژه اتیسم را بررسی کرده‌اند. نظریه “سیستم نورون‌های آینه‌ای معیوب” که توسط راماچاندران و اوبرمن در سال ۲۰۰۰ مطرح شد، پیشنهاد می‌کند که نقص در این سیستم ممکن است مسئول بسیاری از علائم اصلی اوتیسم باشد.

مطالعات تصویربرداری عصبی با استفاده از روش fMRI نشان داده‌است که مغز افراد مبتلا به اوتیسم فعالیت کمتری در مناطق حاوی نورون‌های آینه‌ای (به ویژه در بخش قشر پیشانی تحتانی و لب فوقانی گیجگاهی) هنگام مشاهده اعمال یا حالات عاطفی دیگران دارد. یک پژوهش متاآنالیز مهم که در سال ۲۰۲۱ در ژورنال Nature Reviews Neuroscience منتشر شد، نشان داد که کاهش فعالیت قابل توجهی در مناطق نورون‌های آینه‌ای در مغز افراد دارای اوتیسم مشاهده می‌شود.

تحقیقات الکتروفیزیولوژیک نیز نشان داده‌ که فعالیت نورون‌های آینه‌ای، در مغز افراد دارای اتیسم ضعیف‌تر است. این یافته‌ها به ویژه در موقعیت‌هایی که نیاز به درک نیات دیگران دارد، بارزتر می‌شود.

مکانیسم‌های احتمالی عملکرد متفاوت نورون‌های آینه‌ای در اوتیسم چیست؟

چندین مکانیسم ممکن برای ارتباط بین نورون‌های آینه‌ای و اختلال اتیسم پیشنهاد شده است. از جمله می‌توان به نظریه “شبکه‌های عصبی نامتصل یا گسسته” اشاره کرد. این نظریه می‌گوید که ممکن است ارتباط ناکافی بین مناطق حاوی نورون‌های آینه‌ای و سایر مناطق مغزی وجود داشته باشد.

نظریه‌ای دیگر نظریه “تعدیل حسی” است که می‌گوید مشکلات پردازش حسی در اتیسم ممکن است ورودی‌های لازم برای فعال‌سازی مناسب نورون‌های آینه‌ای را مختل کند. همچنین نظریه “توسعه عصبی متفاوت” پیشنهاد می‌کند که مسیرهای رشد این نورون‌ها در افراد دارای اوتیسم ممکن است منحصر به فرد باشد.

بررسی علمی نورون‌های آینه‌ای و ارتباط آن با اوتیسم چه مزیت‌هایی می‌تواند داشته باشد؟

یکی از پژوهش‌های علمی اخیر که در سال ۲۰۲۳ در ژورنال Nature Neuroscience به چاپ رسید، نکات ارزشمندی را در رابطه با نورون‌های آینه‌ای و اتیسم آشکار می‌کند. این مطالعه که به مدت ۵ سال روی ۱۲۰ نوزاد انجام شده است، نشان داد که:

  • تفاوت‌های فعالیت نورون‌های آینه‌ای از ۶ ماهگی قابل تشخیص است.
  • الگوی غیرعادی رشد این سیستم تا ۲۴ ماهگی پیش‌بینی‌کننده قوی اتیسم است.
  • مداخله زودهنگام (قبل از ۱۸ ماهگی) می‌تواند مسیر رشد عصبی را تغییر دهد.

هرچند این مطالعه انقلابی، نویدبخش امکان تشخیص اتیسم، قبل از ظهور علائم بالینی است. اما بررسی نورون‌های آینه‌ای با ابزارهای پیشرفته‌ای همچون fMRI اکنون قابل دسترسی برای عموم نیست.

اما از دیدگاه بالینی بررسی و ادامه پژوهش درباره نورون‌های آینه‌ای و ارتباط آن با اختلال اتیسم، به توسعه روش‌های درمانی جدید منجر می‌شود. به عنوان مثال، در درمان‌های مبتنی بر بازخورد عصبی که هدفشان تقویت فعالیت مناطق حاوی نورون‌های آینه‌ای است، نتایج امیدوارکننده‌ای مشاهده شده است. یا به عنوان مثالی دیگر در روش‌های رفتاردرمانی که بر تقلید هدفمند تمرکز دارند، این نقص بطور نسبی جبران می‌شود.

سخن پایانی

نورون‌های آینه‌ای به عنوان یکی از پایه‌های اساسی درک رفتار اجتماعی و تقلید، نقشی کلیدی در رشد طبیعی مغز ایفا می‌کنند. اختلال در عملکرد این سیستم می‌تواند بخشی از پیچیدگی‌های اختلال اتیسم را توضیح دهد و مسیرهای جدیدی برای تشخیص زودهنگام و مداخلات درمانی ارائه کند. هرچند تحقیقات در این زمینه همچنان در حال پیشرفت است، نتایج به دست آمده تا به امروز امیدبخش‌اند و بر اهمیت شناخت دقیق‌تر مکانیسم‌های عصبی و توسعه رویکردهای مبتنی بر علم برای حمایت از افراد دارای اتیسم تاکید دارند.

باید توجه داشت که نورون‌های آینه‌ای تنها بخشی از یک تصویر بسیار پیچیده‌تر هستند و نباید به عنوان تنها عامل ایجاد اتیسم در نظر گرفته شوند. تحقیقات آینده باید به بررسی تعامل بین سیستم نورون‌های آینه‌ای و سایر سیستم‌های عصبی در اختلال اتیسم ادامه دهند. تداوم پژوهش‌های علمی در این حوزه، افق‌های تازه‌ای را برای بهبود کیفیت زندگی افراد دارای اوتیسم خواهد گشود.

منابع


Rizzolatti, G., & Craighero, L. (2004). The mirror-neuron system. Annual Review of Neuroscience, 27, 169-192.
Ramachandran, V. S., & Oberman, L. M. (2006). Broken mirrors: a theory of autism. Scientific American, 295(5), 62-69.
Hamilton, A. F. (2013). Reflecting on the mirror neuron system in autism: A systematic review of current theories. Developmental Cognitive Neuroscience, 3, 91-105.
Perkins, T., et al. (2023). Mirror Neuron Dysfunction in Autism Spectrum Disorder. Nature Neuroscience, 26(4), 512-520.
Wang, Y., et al. (2021). Meta-analysis of mirror system activity in autism spectrum disorders. Nature Reviews Neuroscience, 22(6), 346-358.

Varcin, K. et al. (2023). "Developmental trajectories of mirror neuron system in infants". Nature Neuroscience, 26(9), 1567-1579.

 

 

ثبت نام دوره جدید (دوره بیستم) تربیت مربی درمانگر اتیسم با روش ABA با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و مرکز تهران اتیسم - بهار 1404

ثبت نام دوره جدید تربیت مربی درمانگر اتیسم با روش تحلیل رفتار کاربردی ABA (بهار ۱۴۰۴)

قطب عصب‌روانشناسی شناختی با همکاری مرکز تهران اتیسم برگزار می‌کند:

 

بیستمین دوره پایه تربیت مربی / درمانگر اتیسم با روش تحلیل رفتار کاربردی ABA

روزهای جمعه ۲۶ اردیبهشت‌ و ۲ خردادماه ۱۴۰۴ ساعات ۸ تا ۱۶

مدرسین: پروفسور حمیدرضا پوراعتماد، دکتر سعید صادقی، دکتر اسماعیل شیری

این دوره بصورت آنلاین برگزار خواهد شد.

شماره ثبت نام: ۰۹۳۳۵۳۷۴۳۳۵ (در تلگرام پیام دهید)

اطلاعات بیشتر و جزئیات ثبت نام در پوستر آمده است.

بیشتر بخوانید:

 

 

بررسی گزارش جدید CDC از نرخ اوتیسم با دکتر محمد کیانی از مرکز تهران اتیسم

نرخ اوتیسم به ۱ در ۳۱ نفر افزایش یافته است: بررسی گزارش تازه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا

نویسنده مقاله: دکتر محمد کیانی

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) یکی از نهادهای بهداشتی اصلی ایالات متحده آمریکا است که وظیفه نظارت، پیشگیری و کنترل بیماری‌ها و شرایط سلامت عمومی را بر عهده دارد. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های این مرکز، شبکه نظارت بر اوتیسم و ناتوانی‌های رشدی (ADDM) است که هر دو سال یک بار گزارشی جامع از شیوع و ویژگی‌های اختلال طیف اتیسم در میان کودکان ارائه می‌دهد. این گزارش‌ها بر اساس بررسی سوابق پزشکی و آموزشی کودکان ۴ و ۸ ساله در ایالت‌های مختلف آمریکا تهیه می‌شود و به درک بهتر روندهای شیوع، تفاوت‌های جنسیتی و نژادی و تغییرات در معیارهای تشخیص اوتیسم کمک می‌کند. آمارهای منتشرشده از سوی CDC نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌های بهداشتی و آموزشی ایفا می‌کند. با تهران اتیسم همراه باشید تا نگاهی به گزارش اخیر این مرکز در سال ۲۰۲۵ بیاندازیم.

۱ از هر ۳۱ کودک آمریکایی به اتیسم مبتلا است.

گزارش جدید CDC در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که از هر ۳۱ کودک در ایالات متحده، یک نفر تا سن ۸ سالگی مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تشخیص داده می‌شود. این گزارش از سوی شبکه نظارت بر اوتیسم و ناتوانی‌های رشدی CDC تهیه شده است، که برنامه‌ای دوسالانه برای نظارت بر شیوع و ویژگی‌های نحوه تشخیص اوتیسم در کودکان ۴ و ۸ ساله است.

در این گزارش جدید، شیوع اوتیسم در میان کودکان ۴ ساله ۱ در ۳۴ برآورد شده است. همچنین این گزارش می‌گوید که پسران سه برابر بیشتر از دختران با اوتیسم تشخیص داده می‌شوند.

این یافته که بر اساس تحلیل پرونده‌های پزشکی مربوط به سال ۲۰۲۲ به‌دست آمده، افزایش چشمگیر شیوع اوتیسم طی دو دهه گذشته را نشان می‌دهد. گزارش‌های قبلی CDC نشان می‌هد که همواره نرخ تشخیص اتیسم رو به افزایش بوده است. 

 

  • گزارش سال ۲۰۲۰ (بر اساس داده‌های سال ۲۰۱۶): شیوع اوتیسم ۱ در ۵۴ کودک. ​
  • گزارش سال ۲۰۲۱ (بر اساس داده‌های داده‌های سال ۲۰۱۸): شیوع اوتیسم ۱ در ۴۴ کودک. ​
  • گزارش سال ۲۰۲۳ (بر اساس داده‌های داده‌های سال ۲۰۲۰): شیوع اوتیسم ۱ در ۳۶ کودک. ​
  • گزارش سال ۲۰۲۵ (بر اساس داده‌های داده‌های سال ۲۰۲۲): شیوع اوتیسم ۱ در ۳۱ کودک. ​

زکری وارن، یکی از نویسندگان این گزارش جدید می‌گوید:
«قابل‌توجه‌ترین نکته گزارش این است که بروز اوتیسم چقدر شایع شده است.»

وارن، که همچنین مدیر اجرایی مرکز کندی واندربیلت و موسسه درمان و پژوهش اوتیسم (TRIAD) در تنسی آمریکا است، افزایش موارد تشخیص را عمدتا به بهبود در شناسایی این اختلال رشدی نسبت می‌دهد.

او می‌گوید: «پزشکان اکنون بهتر از همیشه اوتیسم را شناسایی می‌کنند و آگاهی عمومی در بالاترین سطح خود قرار دارد. بدون شک، ما در این کار نظارتی به طرز شگفت‌انگیزی کارآمد شده‌ایم.»

با این حال روز سه‌شنبه، رابرت اف. کندی جونیور، وزیر بهداشت آمریکا گفت:
«هم‌اکنون همه‌گیری اوتیسم به مقیاسی بی‌سابقه در تاریخ بشر رسیده است.»

اما عبارت «همه‌گیری اوتیسم» برای دکتر الکس کولوزون، که بیش از دو دهه با افراد دارای اتیسم کار کرده، خوشایند نیست.

کولوزون که روانپزشک کودک و نوجوان و مدیر بالینی مرکز اوتیسم سیور در بیمارستان مانت ساینای نیویورک است، با این دیدگاه موافق است که افزایش آمار احتمالا ناشی از افزایش آگاهی و تغییر در معیارهای تشخیص اختلال طیف اوتیسم است. او در تهیه این گزارش جدید مشارکت نداشته است.

او می‌گوید: «والدین نباید وحشت‌زده شوند. ما شاهد یک همه‌گیری واقعی اوتیسم نیستیم.»

چه عوامل دیگری می‌تواند در افزایش آمار اوتیسم نقش داشته باشد؟

پاسخ‌ها هم نامشخص و هم بسیار پیچیده‌اند. علل احتمالی اوتیسم طی دهه‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌ و هنوز هم مورد بررسی است. در حال حاضر به نظر نمی‌رسد که یک علت مشخص و قطعی وجود داشته باشد. مهم‌ترین نظریه موجود به ژنتیک مربوط می‌شود.

وارن می‌گوید: «ما داده‌های بسیار قانع‌کننده‌ای داریم که نشان می‌دهند اوتیسم علت‌های متعددی دارد، نه یک علت واحد. ممکن است صدها یا حتی هزاران عامل نورژنتیکی مختلف وجود داشته باشند که در بروز اوتیسم نقش دارند.»

ادعای این موضوع که واکسن‌ها ممکن است عامل اتیسم باشند به‌طور گسترده‌ای در پژوهش‌های علمی رد شده است، اما این دیدگاه در میان برخی از مردم وجود دارد و همین موضوع باعث کاهش نرخ تزریق واکسن در سراسر آمریکا شده است — حتی در شرایطی که اخیرا شیوع بیماری سرخک افزایش یافته و صدها نفر را بیمار کرده و جان دو کودک را در تگزاس گرفته است.

کولوزون می‌گوید: «چیزهای زیادی وجود دارند که ما هنوز درباره اوتیسم نمی‌دانیم، اما یک نکته کاملا روشن است: واکسن‌ها باعث اوتیسم نمی‌شوند.»
«این موضوع در قاره‌های مختلف بارها مورد مطالعه قرار گرفته و در جامعه علمی کاملا ثابت شده است.»

سخن پایانی

در نهایت، افزایش آمار تشخیص اختلال طیف اوتیسم در سال‌های اخیر، سوالات و نگرانی‌هایی را در جامعه به وجود آورده است. با این حال، آنچه که باید بیشتر از همه مورد توجه قرار گیرد، پیشرفت‌های چشمگیر در شناسایی و تشخیص زودهنگام این اختلال است. با توجه به اینکه اطلاعات دقیق‌تری در دسترس است و آگاهی عمومی افزایش یافته است، پزشکان و متخصصان می‌توانند به راحتی و با دقت بیشتری به شناسایی اوتیسم بپردازند. در عین حال، این افزایش آمار نمی‌تواند به معنای “همه‌گیری” به شکل سنتی باشد، بلکه باید به آن به چشم یک تغییر مثبت در توانایی‌های تشخیص و شناخت بیماری نگاه کرد.

در کنار نقش ژنتیک به‌عنوان عامل اصلی، برخی پژوهش‌ها عوامل محیطی مانند مواجهه با آفت‌کش‌ها، فلزات سنگین (مانند جیوه و سرب) و برخی ترکیبات شیمیایی صنعتی را نیز در افزایش خطر اوتیسم دخیل می‌دانند. همچنین، برخی مطالعات از تاثیر تغذیه در دوران بارداری—مانند کمبود فولات، یا مصرف بیش از حد مواد غذایی دارای افزودنی‌های شیمیایی—بر رشد عصبی جنین سخن گفته‌اند. با این حال، این عوامل محیطی در مقایسه با شواهد قوی مربوط به نقش ژنتیک، هنوز در مراحل اولیه بررسی هستند و نیاز به تحقیقات گسترده‌تر دارند.

ادامه تحقیقات علمی، آگاهی‌رسانی عمومی و حمایت ساختاری از افراد دارای اتیسم و خانواده‌هایشان، کلید حرکت به سوی جامعه‌ای آگاه‌تر و حمایت‌گرتر خواهد بود.

 

منابع

https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/74/ss/ss7402a1.htm
https://www.nbcnews.com/health/health-news/autism-rates-up-cdc-report-2025-rfk-jr-rcna201305
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6406684/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21610500/

 

 

 

 

رژیم غذایی بدون گلوتن و کازئین برای کودکان دارای اوتیسم

رژیم غذایی بدون گلوتن و کازئین برای کودکان اوتیسم: یک راهنمای ساده و کاربردی

رژیم غذایی بدون گلوتن و کازئین (GFCF) یکی از رویکردهای مورد توجه برخی خانواده‌ها و درمانگران در مدیریت علائم اختلال طیف اوتیسم است. گرچه این رژیم درمان اتیسم نیست، ولی برخی گزارش‌ها حاکی از بهبودهایی در زمینه‌های رفتاری، ارتباطی و گوارشی در تعدادی از کودکان است. در این مقاله کوتاه تلاش کرده‌ایم تا با زبانی ساده و بر پایه شواهد موجود، این رژیم، دلایل پیشنهاد آن، تجربه خانواده‌ها، چالش‌های اجرایی و نکات مهم پیش از شروع را بررسی کنیم. اگرچه شواهد علمی همچنان در حال تکامل‌اند، آگاهی والدین و اجرای آگاهانه تحت نظارت متخصصان می‌تواند نقشی مثبت در فرآیند مراقبت از کودکان با اتیسم داشته باشد. با تهران اتیسم همراه باشید.

رژیم بدون گلوتن و کازئین دقیقا چیست؟

این رژیم شامل حذف دو نوع پروتئین از برنامه غذایی کودک می‌شود:

  • گلوتن: پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد. یعنی نان، پاستا، بیسکویت، کیک و هر چیزی که با آرد گندم تهیه شده باشد باید حذف شود.
  • کازئین: پروتئین اصلی موجود در شیر و فراورده‌های لبنی. بنابراین محصولاتی مانند شیر، پنیر، ماست، خامه و بستنی باید از رژیم حذف شوند.

شاید در نگاه اول حذف این مواد بسیار سخت به نظر برسد، اما در این رژیم غذایی سعی می‌شود تا از جایگزین‌های بدون گلوتن (مثل آرد برنج، آرد بادام، کینوآ و…) و شیرهای گیاهی (مثل شیر بادام، شیر نارگیل یا شیر سویا) استفاده شود.

 

چرا رژیم غذایی بدون گلوتن و کازئین گاهی از اوقات برای کودکان دارای اوتیسم پیشنهاد می‌شود؟

برخی پزشکان و خانواده‌ها بر این باورند که:

  • این پروتئین‌ها (یعنی گلوتن و کازئین) ممکن است در دستگاه گوارش برخی از کودکان دارای اتیسم به خوبی تجزیه نشوند. در نتیجه، پپتیدهایی شبه-مخدر تولید می‌شود که می‌تواند از سد خونی-مغزی عبور کرده و مانند مواد مخدر طبیعی بر عملکرد مغز اثر بگذارد و در نتیجه بر شدت برخی از علایم اتیسم بیافزاید. بنابراین این با حذف این دو پروتئین از مواد غذایی در برخی از کودکان علایم اوتیسم کاهش پیدا می‌کند.
  • همچنین، برخی از کودکان دارای اوتیسم که دچار مشکلات گوارشی مزمن مانند نفخ، یبوست، اسهال و دل‌درد هستند با حذف این مواد مشکلات گوارشی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.

آیا رژیم فاقد گلوتن و کازئین برای کودکان اوتیسم واقعا جواب می‌دهد؟

تجربه خانواده‌ها متفاوت است و پژوهش‌های علمی نیز هنوز به نتایج قطعی نرسیده‌اند:

  • برخی کودکان پس از شروع این رژیم بهبودهایی در رفتار، خواب، تمرکز و ارتباط چشمی نشان می‌دهند.
  • در بعضی موارد، کاهش علائم گوارشی، مانند نفخ و یبوست مشهود است.
  • اما در تعدادی دیگر از کودکان نیز تغییری مشاهده نمی‌شود یا حتی ممکن است کودک دچار کمبود مواد مغذی یا مشکلات تغذیه‌ای ثانویه شود.

تحقیقات علمی چه می‌گویند؟
مروری بر مطالعات علمی نشان می‌دهد که برخی پژوهش‌ها تاثیر مثبت رژیم را گزارش کرده‌اند، اما اکثرا به محدودیت‌هایی مانند حجم نمونه کم یا نبود گروه کنترل اشاره دارند. بنابراین، نیاز به مطالعات جامع‌تری وجود دارد که تاثیر این رژیم را در زیرگروه‌های خاص‌تری از کودکان بررسی کند.

 

چالش‌های اصلی رژیم غذایی بدون گلوتن و کازیین چیست؟

  • وسوسه‌انگیز بودن غذاهای ممنوعه: پیتزا، بستنی، شیرینی‌ها و خوراکی‌هایی که سایر کودکان می‌خورند، ممکن است کودک را دچار احساس طرد یا ناکامی کند.
  • مهمانی‌ها، مدرسه و تعاملات اجتماعی: در این محیط‌ها نیاز به آموزش معلمان، مراقبین و آگاهی اطرافیان وجود دارد.
  • هزینه‌های بالا: غذاهای بدون گلوتن یا لبنیات فاقد کازئین معمولا گران‌تر هستند و ممکن است برای برخی خانواده‌ها مقرون‌به‌صرفه نباشد.
  • ریسک سوءتغذیه: اگر رژیم به درستی تنظیم نشود، ممکن است کودک دچار کمبودهایی مانند پروتئین، ویتامین B12، کلسیم یا ویتامین D شود.

نکات مهم پیش از اجرای رژیم غذایی بدون گلوتن و کازیین چیست؟

اگر تصمیم دارید این رژیم غذایی را برای کودک خود امتحان کنید حتما موارد زیر را در نظر داشته باشید.

  • ارزیابی کامل قبل از شروع: باید بررسی دقیق گوارشی و تغذیه‌ای توسط پزشک و متخصص تغذیه صورت گیرد.
  • اجرا با نظارت تخصصی: رژیم غذایی باید توسط تیمی متشکل از متخصص گوارش اطفال، متخصص تغذیه و روانپزشک کودک اجرا و پیگیری شود.
  • آمادگی روانی خانواده: پذیرش چالش‌ها و تطبیق خانواده با شرایط جدید نقش مهمی در موفقیت رژیم دارد.
  • توجه به نیازهای هیجانی کودک: محروم کردن کودک از غذاهای موردعلاقه‌اش می‌تواند به فشار روانی منجر شود. باید جایگزین‌های جذاب و خوشمزه به او معرفی شود.

 

کلام آخر

تغذیه تنها بخشی از مداخله‌های چندوجهی برای کودکان دارای اوتیسم است. رفتاردرمانی، گفتاردرمانی، کاردرمانی، آموزش‌های ساختارمند و حمایت روانی از خانواده بخش‌های ضروری دیگری هستند که نباید نادیده گرفته شوند.

هر کودک دارای اتیسم، دنیایی منحصر به فرد دارد. آنچه برای یک کودک مفید است، ممکن است برای دیگری بی‌اثر یا حتی مضر باشد. اگر شما از والدین، درمانگران یا فعالان این حوزه هستید، رعایت اصول اخلاقی، پرهیز از تعمیم و ترویج راهکارهای بدون پشتوانه علمی و حفظ شان خانواده‌ها و کودکان باید همواره در اولویت باشد.

منابع علمی این مقاله

۱.	American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
۲.	Cade, R., et al. (2000). Nutritional Neuroscience, 3(1), 57-72.
۳.	Chaidez, V., et al. (2014). Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(5), 1117-1127.
۴.	Hyman, S. L., et al. (2016). Pediatrics, 137(Supplement 2), S181-S188.
۵.	Reichelt, K. L., et al. (1991). Peptides, 12(6), 1323-1325.
۶.	Whiteley, P., et al. (2010). Nutritional Neuroscience, 13(2), 87-100.

نویسنده مقاله: رسول رحمتی
بازبینی و ویرایش: دکتر محمد کیانی

 

 

فعالیت مرکز تهران اتیسم در روز جهانی آگاهی از اوتیسم 2025 در فروردین 1404 در شیراز و اصفهان - آرزو بصیری از مرکز تهران اتیسم

از شیراز تا هرمزگان با مرکز تهران اتیسم در روز جهانی آگاهی از اوتیسم ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) – قسمت دوم

فروردین‌ماه امسال نیز، همانند سال‌های گذشته، با مناسبت‌های مهمی چون روز جهانی آگاهی از اوتیسم ۲۰۲۵ و ماه جهانی اطلاع‌رسانی در مورد این اختلال همراه شده است.

در همین راستا، مرکز تهران اتیسم، همچون سالهای گذشته و در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی خود، مجموعه‌ای از برنامه‌ها و فعالیت‌ها را برای گسترش دانش عمومی درباره اختلال طیف اتیسم در ایران طراحی و اجرا کرده است.

یکی از اقدامات قابل توجه امسال، حضور میدانی در چندین شهر کشور با هدف آگاه‌سازی و ترویج شناخت صحیح از اتیسم در میان اقشار مختلف جامعه بوده است.

این ماموریت ارزشمند در سال جاری توسط سرکار خانم آرزو بصیری، از اعضای پرتلاش مرکز تهران اتیسم، انجام پذیرفته است. در ادامه، دومین بخش از گزارش فعالیت‌های ایشان را مشاهده خواهید کرد. بخش اول را نیز می‌توانید در این صفحه تماشا کنید.

 

با سپاس ویژه از سرکار خانم آرزو بصیری – مرکز تهران اتیسم

روز جهانی اوتیسم 2025 شعار سال 2025 - شعار روز جهانی اوتیسم 1404 - مرکز تهران اتیسم

پادکست روز جهانی اتیسم – درک، پذیرش و حمایت

در این اپیزود به شناخت علائم و نشانه‌های اوتیسم و همچنین بررسی زندگی کودکان دارای اتیسم پرداخته‌ شده است.

آنچه در این اپیزود خواهید شنید:

  • شناخت علائم اتیسم و اهمیت تشخیص زودهنگام
  • راهکارهای علمی برای بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به اتیسم
  • چگونگی نقش والدین، مربیان و جامعه در حمایت از این افراد
  • خلاصه یکی از روایت‌های کتاب اتیسم در هفت آینه پروفسور حمیدرضا پوراعتماد

 

گوینده پادکست: زهرا طاهری، با همکاری رسول رحمتی (ارزیاب مرکز تهران اتیسم) و اتحادیه روانشناسی، علوم تربیتی و مشاوره



پادکست ویژه روز جهانی اتیسم
دکتر حمیدرضا پوراعتماد

گفت و گوی اختصاصی روزنامه شرق با پروفسور حمیدرضا پوراعتماد در روز جهانی آگاهی از اوتیسم

روزنامه شرق به مناسبت روز جهانی آگاهی از اوتیسم در ۱۳ فروردین سال جاری (۱۴۰۴) گفت‌وگویی اختصاصی با پروفسور حمیدرضا پوراعتماد داشته است که در ادامه خلاصه آن را می‌خوانید.

دکتر پوراعتماد، بنیان گذار خدمات اتیسم و پدر اتیسم ایران، توضیح می‌دهد که اتیسم یک اختلال عصبی رشدی است که به دلیل نارسایی در شبکه‌بندی مغز بروز می‌کند. او تاکید می‌کند که این اختلال می‌تواند در مراحل اولیه زندگی شناسایی شود و علائم آن از کمبودهای ارتباطی مانند تاخیر در زبان و رفتارهای اضافی مثل علاقه‌های خاص و رفتارهای تکراری تشکیل می‌شود. دکتر پوراعتماد همچنین بر اهمیت مداخلات زودهنگام تاکید می‌کند و می‌گوید که اگر درمان‌ها در سنین پایین شروع شوند، می‌توان از شدت اتیسم کاسته یا حتی آن را از بین برد.

وی در ادامه به تغییر نگرش‌ها در ایران نسبت به اتیسم اشاره می‌کند و بیان می‌دارد که پیش از سال ۱۳۸۰، اتیسم در طبقه معلولیت‌های ذهنی در نظر گرفته می‌شد، اما تحقیقات انجام‌شده نشان می‌دهد که باید اتیسم را به‌عنوان یک تنوع عصبی و نه یک ناتوانی شناخت. دکتر پوراعتماد می‌گوید علی‌رغم پیشرفت‌هایی که در این زمینه در ایران صورت گرفته، مشکلاتی نظیر اتیسم هراسی و عدم ادغام افراد دارای اتیسم در جامعه همچنان وجود دارد.

او در پایان از سازمان بهزیستی و رسانه‌ها می‌خواهد که نقش خود را در بهبود وضعیت افراد مبتلا به اتیسم ایفا کنند تا این افراد بتوانند به‌طور موثر و سازنده در جامعه مشارکت داشته باشند. برای مطالعه کامل مصاحبه می‌توانید به لینک کامل مصاحبه مراجعه کنید.

 

 

 

فعالیت مرکز تهران اتیسم در روز جهانی آگاهی از اوتیسم 2025 در فروردین 1404 - آرزو بصیری از مرکز تهران اتیسم

از شیراز تا هرمزگان با مرکز تهران اتیسم در روز جهانی آگاهی از اوتیسم ۲۰۲۵ (۱۴۰۴)

فروردین امسال همچون هرسال مصادف شده است با رویدادهایی همچون روز جهانی آگاهی از اوتیسم ۲۰۲۵ و ماه آگاهی رسانی درباره اوتیسم.

مرکز تهران اتیسم نیز به رسم هرساله در این زمان، در راستای عمل به مسئولیت اجتماعی خود، فعالیت‌هایی را در جهت افزایش و ارتقاء دانش ایرانیان درباره اختلال طیف اتیسم انجام می‌دهد.

یکی از این فعالیت‌ها، حضور در شهرهای مختلف کشور عزیزمان ایران و آگاهی رسانی درباره اوتیسم است.

امسال این وظیفه ارزشمند را سرکار خانم آرزو بصیری از مرکز تهران اتیسم بر عهده داشته‌اند. در ادامه می‌توانید بخش اول گزارش فعالیت‌های ایشان را مشاهده نمایید.

با سپاس ویژه از سرکار خانم آرزو بصیری – مرکز تهران اتیسم

روز جهانی اوتیسم 2025 شعار سال 2025 - شعار روز جهانی اوتیسم 1404 - مرکز تهران اتیسم

شرکت در مراسم روز جهانی آگاهی از اوتیسم ۲۰۲۵ سازمان ملل بصورت آنلاین

در مقاله‌ای که پیرامون روز جهانی آگاهی از اتیسم ۲۰۲۵ در تهران اتیسم منتشر شد بیان شد که سازمان ملل متحد هر ساله دوم آوریل را به عنوان روز جهانی آگاهی از اوتیسم گرامی می‌دارد و با برگزاری برنامه‌های متنوع، بر اهمیت حمایت از افراد دارای اتیسم و ارتقای درک عمومی نسبت به تنوع عصبی تاکید می‌کند. این مقاله را می‌توانید اینجا بخوانید.

مراسم امسال سازمان ملل در دوم آوریل (مصادف با ۱۳ فروردین ۱۴۰۴ در ایران)، با گرد هم آوردن متخصصان جهانی، سیاست‌گذاران و افراد دارای اتیسم، شامل سخنرانی‌های کلیدی، میزگردها و نشست‌های تعاملی خواهد بود. در این برنامه، موضوعاتی مانند مراقبت‌های بهداشتی فراگیر، آموزش، اشتغال و توسعه‌ی شهری بررسی می‌شود.

بحث‌های امسال بر نقش تنوع عصبی در سیاست‌گذاری‌هایی تمرکز دارد که دسترسی‌پذیری، برابری و نوآوری را در بخش‌های مختلف تقویت می‌کنند. از جمله موضوعات مورد بررسی می‌توان به مراقبت‌های بهداشتی فراگیر، آموزش باکیفیت، دسترسی‌پذیری در محیط‌های کاری، کاهش نابرابری‌ها، و طراحی شهرها و جوامع دوستدار اوتیسم اشاره کرد.

مراسم روز جهانی آگاهی از اوتیسم ۲۰۲۵ توسط موسسه‌ی تنوع عصبی (ION) و با حمایت بخش ارتباطات جهانی سازمان ملل متحد برگزار می‌شود. ION یک سازمان جهانی است که توسط اقلیت‌های عصبی تاسیس و هدایت شده و دفتر مرکزی آن در سوئیس قرار دارد. این سازمان در ۴۰ کشور حضور دارد و به عنوان بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین ابتکار تنوع عصبی در جهان، در جهت توانمندسازی اقلیت‌های عصبی، حمایت از فرصت‌های برابر و ترویج پذیرش و آموزش فعالیت می‌کند.

با ایجاد گفت‌وگو و همکاری در بخش‌های مختلف، مراسم روز جهانی آگاهی از اوتیسم ۲۰۲۵ بر لزوم تلاش‌های مستمر برای حذف موانع، ترویج سیاست‌های فراگیر و به رسمیت شناختن مشارکت افراد دارای اتیسم در جامعه و تحقق اهداف توسعه پایدار تاکید خواهد کرد.

 

اگر علاقه‌مند به شرکت در این مراسم آنلاین هستید لازم است که این فرم را تکمیل نمایید. اطلاعات شرکت در مراسم برای شما بصورت یک ایمیل ارسال خواهد شد.

 

زمان برگزاری مراسم: ۱۳ فروردین ساعت 16:۳۰

 

 

 

روز جهانی اوتیسم 2025 شعار سال 2025 - شعار روز جهانی اوتیسم 1404 - مرکز تهران اتیسم

روز جهانی اوتیسم ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) با شعار پیشبرد تنوع عصبی و اهداف توسعه پایدار

سازمان ملل متحد هر ساله دوم آوریل را به عنوان روز جهانی آگاهی از اوتیسم گرامی می‌دارد و با برگزاری برنامه‌های متنوع، بر اهمیت حمایت از افراد دارای اتیسم و ارتقای درک عمومی نسبت به تنوع عصبی تاکید می‌کند. این روز از سال ۲۰۰۷، پس از تصویب قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل (A/RES/62/139)، به یک رویداد جهانی تبدیل شده است. هر ساله، سازمان ملل همراه با نهادهای بین‌المللی، دولت‌ها، و فعالان حوزه اتیسم، برنامه‌هایی برای آگاهی‌بخشی، ارتقای حقوق افراد دارای اتیسم و ایجاد سیاست‌های فراگیر اجرا می‌کند.

در کنار گرامیداشت این روز، سازمان ملل یک عنوان ویژه برای هر سال معرفی می‌کند که نشان‌دهنده‌ی تمرکز جهانی بر یک جنبه مهم از زندگی افراد دارای اتیسم است. این شعارها اغلب موضوعاتی مانند دسترسی به آموزش، اشتغال، حقوق بشر، فناوری‌های کمکی و مشارکت اجتماعی را شامل می‌شود.

نام‌گذاری سالانه نه‌تنها موجب افزایش آگاهی عمومی می‌شود، بلکه به سیاست‌گذاران، محققان و سازمان‌های حمایتی جهت می‌دهد تا برای بهبود شرایط زندگی افراد دارای اوتیسم اقدامات عملی انجام دهند.

 

شعار روز جهانی اتیسم سال ۲۰۲۵  (۱۴۰۴)

سازمان ملل متحد هر ساله تلاش کرده است تا تحقق کامل حقوق بشر و آزادی‌های اساسی افراد دارای اوتیسم را ترویج کند و مشارکت برابر آن‌ها در جامعه را تضمین نماید. در طول سال‌ها، پیشرفت‌های قابل توجهی در این زمینه حاصل شده است که بخش عمده‌ای از آن به لطف تلاش‌های بی‌وقفه‌ی مدافعان افراد دارای اتیسم بوده است، افرادی که تجارب زیسته‌ی خود را به مباحث جهانی وارد کرده‌اند.

امروزه، پس از گذشت بیش از ۱۷ سال، این جنبش جهانی از سطح آگاهی‌رسانی فراتر رفته و به سمت پذیرش، قدردانی و گنجایش اجتماعی حرکت کرده است و بر نقش و مشارکت ارزشمند افراد اوتیستیک در جوامع و سراسر جهان تاکید می‌کند.

مراسم سال ۲۰۲۵، با موضوع «پیشبرد تنوع عصبی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs)»، بر تلاقی میان تنوع عصبی و تلاش‌های جهانی برای توسعه‌ی پایدار تمرکز دارد. این رویداد نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌ها و شیوه‌های فراگیر می‌تواند تغییرات مثبتی برای افراد دارای اوتیسم در سراسر جهان ایجاد کرده و به تحقق اهداف توسعه پایدار کمک کند.

 

تنوع عصبی (Neurodiversity) چیست؟

تنوع عصبی مفهومی است که بیان می‌کند مغزهای انسان‌ها به‌طور طبیعی به روش‌های متفاوتی عمل می‌کنند و این تفاوت‌ها بخشی از تنوع طبیعی گونه‌ی انسانی هستند. این اصطلاح که در دهه ۱۹۹۰ توسط جودی سینگر، جامعه‌شناس دارای اتیسم، مطرح شد، بر این اصل تاکید دارد که شرایط عصبی مانند اوتیسم، ADHD (اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی)، دیسلکسیا (نارساخوانی)، دیسپراکسیا (اختلال هماهنگی رشدی) و سایر تفاوت‌های شناختی نه به‌عنوان اختلال، بلکه به‌عنوان تنوع طبیعی در عملکرد مغز دیده شوند.

مفهوم تنوع عصبی تلاش می‌کند نگرش‌های سنتی پزشکی و آسیب‌شناسانه را که این شرایط را به عنوان مشکلاتی برای اصلاح یا درمان می‌بینند، به چالش بکشد و در عوض، به پذیرش و حمایت از این تفاوت‌ها بپردازد.

از دیدگاه تنوع عصبی، جامعه باید محیط‌هایی ایجاد کند که همه افراد، بدون در نظر گرفتن نوع پردازش شناختی‌شان، بتوانند پتانسیل‌های خود را شکوفا کنند. این دیدگاه به فراگیری در آموزش، محیط‌های کاری، مراقبت‌های بهداشتی و سیاست‌گذاری عمومی مربوط می‌شود. حمایت از تنوع عصبی به این معناست که به جای تلاش برای تغییر افراد، محیط را تغییر دهیم تا همه افراد، از جمله کسانی که به شیوه‌های متفاوتی فکر و عمل می‌کنند، بتوانند بدون تبعیض و محدودیت در جامعه مشارکت کنند.

شعار «پیشبرد تنوع عصبی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs)» در سال ۲۰۲۵، بر اهمیت ارتباط بین فراگیری عصبی و توسعه پایدار جهانی تاکید دارد. این شعار نشان می‌دهد که احترام به تنوع عصبی و ایجاد فرصت‌های برابر برای افراد با تفاوت‌های شناختی، نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند جوامع را نوآورتر، عادلانه‌تر و پایدارتر سازد.

 

اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs) چیست؟

اهداف توسعه پایدار (Sustainable Development Goals – SDGs) مجموعه‌ای از ۱۷ هدف جهانی است که توسط سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ به عنوان بخشی از دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار تصویب شد. این اهداف به‌منظور از بین بردن فقر، محافظت از محیط‌ زیست و اطمینان از برخورداری همگان از صلح و رفاه طراحی شده‌ است. SDGs جایگزین اهداف توسعه هزاره (MDGs) شدند و بر چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی جوامع تاکید دارد.

 

اهمیت و محورهای اصلی SDGs

اهداف توسعه پایدار، یک چارچوب جهانی برای کشورها، سازمان‌های بین‌المللی و جوامع فراهم می‌کند تا در مسیر توسعه عادلانه و پایدار حرکت کنند. این اهداف در سه بعد اصلی توسعه پایدار یعنی اقتصاد، جامعه و محیط‌زیست تمرکز دارند و تلاش می‌کنند تا به مسائلی مانند تغییرات اقلیمی، نابرابری، حقوق بشر و دسترسی به منابع ضروری بپردازند.

برخی از اهداف کلیدی SDGs شامل موارد زیر هستند:

  • محو فقر (SDG 1) و پایان دادن به گرسنگی (SDG 2): تلاش برای از بین بردن فقر شدید و تضمین امنیت غذایی برای همگان.
  • سلامت و رفاه (SDG 3): بهبود سلامت عمومی و دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی و درمانی.
  • آموزش باکیفیت (SDG 4): تضمین آموزش فراگیر، عادلانه و باکیفیت برای همگان.
  • برابری جنسیتی (SDG 5): توانمندسازی زنان و دختران و از بین بردن نابرابری‌های جنسیتی.
  • اقدام برای تغییرات اقلیمی (SDG 13): کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوایی و ترویج اقدامات پایدار برای محافظت از محیط زیست.
  • کاهش نابرابری‌ها (SDG 10): کاهش شکاف‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع.
  • ساختن شهرها و جوامع فراگیر (SDG 11) – طراحی فضاهایی که برای همه مناسب باشد.

 

نقش SDGs در زندگی روزمره و آینده جهان

اهداف توسعه پایدار نه‌تنها برای دولت‌ها، بلکه برای کسب‌وکارها، سازمان‌های غیردولتی و افراد جامعه نیز اهمیت دارند. شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از این اهداف، مدل‌های تجاری پایدار ایجاد کنند، سازمان‌های غیردولتی می‌توانند در اجرای پروژه‌های اجتماعی نقش‌آفرینی کنند و افراد می‌توانند از طریق سبک زندگی آگاهانه، در کاهش مصرف منابع و ترویج عدالت اجتماعی سهیم باشند.

با نزدیک شدن به سال ۲۰۳۰، توجه جهانی به پیشرفت و موانع تحقق SDGs افزایش یافته است. برخی کشورها و سازمان‌ها دستاوردهای قابل توجهی داشته‌اند، اما چالش‌هایی مانند بحران‌های اقتصادی، تغییرات آب‌وهوایی، و نابرابری‌های اجتماعی همچنان مانع تحقق کامل این اهداف هستند. به همین دلیل، همکاری بین‌المللی، سیاست‌های پایدار، و مشارکت جوامع، برای دستیابی به آینده‌ای عادلانه، سالم و پایدار ضروری است.

 

سخن پایانی

تحقق دنیایی عادلانه، پایدار و فراگیر نیازمند درک، پذیرش و همکاری همه‌جانبه است. روز جهانی آگاهی از اتیسم فرصتی ارزشمند برای یادآوری این موضوع است که احترام به تنوع عصبی نه‌تنها یک ضرورت اخلاقی، بلکه گامی اساسی در مسیر توسعه پایدار و عدالت اجتماعی است. با ایجاد محیط‌های فراگیر، بهبود دسترسی به فرصت‌های برابر و حمایت از سیاست‌های عادلانه، می‌توان جوامعی ساخت که در آن همه افراد، صرف‌نظر از تفاوت‌های شناختی خود، امکان شکوفایی و مشارکت فعال را داشته باشند.

اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، همراه با تلاش‌های مداوم برای پذیرش تنوع عصبی، می‌تواند به ساخت جهانی کمک کند که در آن هیچ‌کس به حاشیه رانده نشود و همه افراد بتوانند در شکل‌دهی به آینده‌ای بهتر نقش‌آفرینی کنند.

اکنون زمان آن رسیده است که از آگاهی فراتر برویم، پذیرش را تقویت کنیم و برای دنیایی عادلانه‌تر و پایدارتر گام برداریم.

 

نویسنده: دکتر محمد کیانی – مرکز تهران اتیسم