شاید تاکنون از دیگران شنیده یا جایی خوانده باشید که تماشای زیاد تلویزیون یا سایر وسایل دیجیتال در کودکان باعث اتیسم می‌شود! در این مطلب درباره همین موضوع صحبت خواهیم کرد و نکات ظریفی که در این باره وجود دارند را مرور می‌کنیم تا موضوع روشن شود. با تهران اتیسم همراه باشید.
این سوال قدیمی که آیا ژن‌ها یا محیط، سرنوشت ما را تعیین می‌کنند، در حال کمرنگ شدن است، دیگر می‌دانیم که هر دو نقش مهمی دارند. ژن‌ها یک طرح اولیه را ارائه می‌دهند، اما محیط نحوه بیان آن طرح را شکل می‌دهد. این امر به ویژه در مورد رشد مغز که تحت تأثیر تجربیات و تعاملات در طول زندگی است، صادق است. اما چقدر از فرآیند و طبیعت رشد مغز آگاه هستیم؟ به نظر می‌رسد نیاز به تحقیقات زیست‌شناسی عصب تحولی بیشتری است، تا به ما درک بهتری از رشد شناختی بدهد. پاسخ این سوالات برای درک منشأ فکر و شناخت انسان نیز مهم است.
رشد مغز و وسایل دیجیتال: دلیلی برای نگرانی وجود دارد؟
امروزه شاهد تغییرات چشمگیری در نحوه گذران اوقات فراغت خردسالان هستیم. در گذشته، بیشتر وقت کودکان به بازی‌های با فعالیت بدنی بالا، معاشرت با دوستان و خانواده و گذراندن وقت در فضای باز اختصاص می‌یافت. اما امروزه ساعات زیادی از زمان بیداری کودکان صرف تماشای تلویزیون، بازی با گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها می‌شود.
در سال ۱۹۷۰ کودکان از ۴ سالگی شروع به تماشای منظم تلویزیون می‌کردند اما در حال حاضر آمارها نشان می‌دهد که یک کودک از ۴ ماهگی در معرض تماشای تلویزیون قرار می‌گیرد و و به مرور ۳۰ تا ۴۰ درصد از زمان بیداری جلوی صفحه نمایش می‌گذرد.
بیشتر این تغییرات همراه با ساخت برنامه‌هایی بوده که برای نوزادان و کودکان زیر سه سال طراحی می‌شدند و تصور می‌شد برنامه‌های مناسبی برای این رده سنی هستند. اما این تصور اشتباه بود! در ادامه می‌خوانید چرا.
اولین بار در پژوهش‌های هب در سال ۱۹۴۷ مشخص شد که غنی سازی محیط زندگی موش‌ها، عملکردهای حافظه آنها را بهتر می‌کند. نتیجه گیری اولیه این بود که غنی سازی محیط زندگی کودکان با اشیاء و فیلم‌های محرک به رشد مغز آنها نیز کمک می‌کند. این امر منجر به رونق محصولات آموزشی برای نوزادان شد. با این حال، در طراحی و توسعه این محصولات، به شواهد علمی کافی مبنی بر اثربخشی آنها توجه نشده بود. علاوه بر آن، سرعت تحریک در ویدئوها و برنامه‌های آموزشی بسیار سریع‌تر از سرعت تحریک در محیط واقعی است. این امر می‌تواند منجر به وابستگی به محرک‌های مصنوعی و کاهش توانایی توجه به دنیای واقعی در کودکان شود.
قرار گرفتن بیش از حد در معرض دستگاه‌های دیجیتال ممکن است منجر به موارد زیر شود:
- مشکلات توجه: تغییر سریع تصاویر در ویدئوها ممکن است تمرکز کودکان را بر روی تجربیات آهسته‌تر دنیای واقعی دشوارتر کند.
- مسائل مربوط به تعامل اجتماعی: استفاده بیش از حد از وسایل دیجیتال می‌تواند فرصت‌ها را برای تعاملات مهم چهره به چهره محدود کند و مانع رشد اجتماعی و عاطفی شود.
- تغییرات مغزی: مطالعات حاکی از تغییرات بالقوه عصب-شیمیایی و آناتومیکی در مغز کودکان به دلیل تماشای بیش از حد صفحه نمایش وسایل دیجیتال هستند.
نیاز به تحقیقات بیشتر برای درک عواقب طولانی مدت استفاده از وسایل دیجیتال بر سلامت و رشد کودکان وجود دارد. با توجه به نگرانی‌های موجود در خصوص تأثیر تحریک حسی بیش از حد بر مغز کودکان، انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه ضروری است. این تحقیقات باید به بررسی دقیق‌تر مکانیسم‌های تغییرات مغزی ناشی از تحریک حسی بیش از حد و پیامدهای بلندمدت آن بر سلامت و عملکرد کودکان بپردازند.
استفاده بیش از حد از وسایل دیجیتال، زمان و فرصتی که کودکان برای برقراری ارتباط چهره به چهره با افراد دیگر، به خصوص والدین خود دارند را به شدت کاهش می‌دهد. این امر، کیفیت و کمیت تعاملات آنها با دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در نتیجه، روند یادگیری و درک احساسات، حالات چهره و زبان بدن را با اختلال مواجه می‌کند.
دایه گری دیجیتال و اتیسم
پروفسور حمیدرضا پوراعتماد در ادبیات علمی، پدیده‌ای را که در آن وسایل دیجیتال جایگزین تعاملات فعال کودک با محیط و روابط انسانی می‌شوند، “دایه‌گری دیجیتال” نامیده است. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که مراقبت از کودک با کیفیت پایین و روابط اجتماعی محدود انجام می‌شود و کودک در ساعات زیادی از روز (بیش از نیمی از ساعات بیداری) در معرض صفحه نمایش تلویزیون، گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها قرار می‌گیرد.
پیامدهای منفی دایه‌گری دیجیتال
در دوره‌ی حساس رشد مغز، کودکان برای یادگیری مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی به تعاملات و محرک‌های اجتماعی نیاز دارند. محرومیت از این تعاملات در اثر دایه‌گری دیجیتال می‌تواند پیامدهای منفی متعددی به همراه داشته باشد، از جمله:
- تغییر در معماری شبکه‌های عصبی: مطالعات نشان داده‌اند که محرومیت از تعاملات اجتماعی در دوران کودکی می‌تواند بر معماری شبکه‌های عصبی مغز تأثیر بگذارد و منجر به تشکیل شبکه‌های عصبی غیر اجتماعی شود.
- ظهور علائم اتیسم: برخی از مطالعات شواهدی را ارائه می‌کنند که نشان می‌دهد دایه‌گری دیجیتال می‌تواند با ظهور علائم شبیه به اتیسم در کودکان خردسال مرتبط باشد. این پدیده به عنوان “سندرم اتیسم پس از دایه‌گری دیجیتال” (PDNAS) شناخته می‌شود.
- اختلالات دیگر: دایه‌گری دیجیتال می‌تواند منجر به بروز مشکلات دیگری مانند تأخیر در رشد زبان، مشکلات رفتاری، اضطراب و افسردگی در کودکان شود
در پایان در پاسخ به سوال “آیا تماشای زیاد تلویزیون یا سایر وسایل دیجیتال در کودکان باعث اتیسم می‌شود؟” باید گفت که هرچند تماشای زیاد وسایل دیجیتال نمی‌تواند منجر به اتیسم شود، اما از آنجایی که در سال‌های ابتدایی رشد، مغز در حال تکامل است و شبکه‌های مغزی در حال شکل گیری هستند، استفاده زیاد از وسایل دیجیتال در این سن منجر به ایجاد اختلالات گسترده‌ای در رشد و نمو کودک از نظر مهارت‌های اجتماعی خواهد شد و کودک ممکن است با علایمی شبیه به اختلال اتیسم همراه با تأخیر در رشد زبان، مشکلات رفتاری، اضطراب و افسردگی رو به رو شود. از طرف دیگر تماشا و تعامل زیاد با وسایل دیجیتال در کودکانی که دارای اتیسم هستند تاثیرات منفی بسیار بیشتری خواهد گذاشت زیرا بیش از پیش آنها را از فرصت‌های تعاملات اجتماعی محروم می‌کند و سال‌های طلایی رشد از دست می‌روند.
نویسنده: موژان پارسا
بازبینی و ویرایش: دکتر محمد کیانی
منابع:
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/ejn.15837
- sciencedirect.com/science/article/pii/S0006322315005430
- karger.com/fpl/article-abstract/73/3/233/148942
- frontiersin.org/journals/psychiatry/articles/10.3389/fpsyt.2021.619994
- researchgate.net/publication/322315279_Digital_Nanning_and_autism_spectrum_disorderncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9693544/