درمان‌های جانبی
شرایط لازم برای ارائه خدمات آب‌درمانی
۱. جنسیت کودک مذکر باشد.
۲. قد کودک حداقل ۸۰ سانتیمتر باشد.
۳. رشد شناختی حداقل ۳ سال باشد.
۴. ترس از آب نداشته باشد.
۵. آموزش توالت دیده باشد.
شرایط لازم برای خدمات آموزش مدرسه
۱. شرکت در حداقل یکی از کلاسهای گروهی مرکز (گروه همسالانِ همتا که مانند کودک نقطه ضعف هایی دارند)، تا پیش شرطهای اولیه رابطه را بیاموزند.
۲. یکی از دو شرایط زیر را داشته باشد: الف. کودکانی که به سن ۷ سالگی رسیده اند و پرخاشگری، مشکلات حسی و خلسه اتیستیکی ندارند. ب. کودکانی که در مهارت انفرادی در ABA به حد مناسبی رسیده اند و حداقل هایی را دارا هستند. این شرایط عبارتند از: کلام ۴ کلمه ای، مهارت های خودیاری، علاقه به ارتباط و تعامل، شناخت در حد ۳ سالگی و … دارند.
درباره آموزش مدرسه
اتیسم یک اختلال عصب شناختی است که بر روی توانایی کلی کودکان برای ارتباط و تعامل اجتماعی اثر می گذارد. اولین گام پس از تشخیص بیماری اتیسم، ارایه یک برنامه جامع توانبخشی و انفرادی برای کودک مبتلا به طیف اتیسم خواهد بود. این برنامهها با توجه به نقاط ضعف و قوت هر کودک و طبق روش تجزیه و تحلیل کاربردی رفتار ( ABA) تدوین میشود.
پس از اتمام موفقیت آمیز دوره ABA، کودک به سمت کارگروهی ویژه کودکان اتیستیک هدایت میشود. فعالیتهای گروهی دارای سطوح متفاوت هستند و کودکان بنابر تواناییهایشان در این گروهها قرار خواهند گرفت. در این گروهها معمولاً کودک با مجموعهای ازمهارتهای اجتماعی، شناختی و هیجانی آشنا میگردد. برنامههای آموزشی این فعالیتهای گروهی، طوری تعیین میشوند که کودک به طور سیستماتیک و هدفمند با آنچه در محیطهای اجتماعی میگذرد آشنا شده و در کنار همسالان خود بتواند قواعد و قوانین گروه بزرگتری مثل پیش دبستانی را تجربه کند. در این زمان کودک آماده ورود به دوره پیش دبستانی دوم خواهد بود و میتواند آموزش مدرسه را نیز آغاز کند. در آموزش مدرسه ما به کودکان کمک میکنیم که با ساختاری ساده و قابل فهم بتوانند مطالب درسی را فرا گیرند، دستورالعملهای معلم را درک کنند، پایداری و الگوهای ایجادشده را بپذیرند. مسلماً مجموع این آموزشها (ABA و آموزشهای گروهی و آموزش مدرسه) موجب افزایش استقلال کودک اتیستیک ما در محیط مدرسه خواهد شد.
شرایط لازم برای کودک جهت ارائه خدمات آموزش توالت
۱. حداقل ۲.۵ سال سن داشته باشد.
۲. دستورپذیری داشته باشد.
۳. شرطی سازی در مورد او اتفاق افتاده باشد.
۴. رشد شناختی حداقل ۲ سال باشد.
۵. توانایی چمباتمه زدن و حفظ تعادل داشته باشد.
۶. مشکل گوارشی (مثل یبوست) نداشته باشد.
۷. کلام یا توانایی اشاره، برای تفهیم درخواست-هایش به دیگران را داشته باشد.
۸. مفهوم خیس و خشک را بداند.
مقدمه
سیستم خانواده مهمترین بخش محیط یک کودک است که نقش محوری در پیامدهای رشدی او ایفا میکند. در این سیستم، والدین نقش بسیار کلیدی دارند. آنها میتوانند روند رشد کودک خود را تسهیل کنند یا ناخواسته این روند را از مسیر طبیعی خارج نمایند.
تحقیقات متعدد نشان میدهد که مشکلات رفتارs (مثل قشقرق، بیشفعالی، پرخاشگری، درگیریهای فیزیکی، ضرب و جرح خود یا دیگران) به میزان بالایی در کودکان مبتلا به طیف اختلالات اتیستیک وجود دارد. این مشکلات رفتاری اغلب مزاحم زندگی خانوادگی، سازگاری آموزشی و اجتماعی کودک میشوند و مانع بزرگی در دستیابی کودک به اهداف آموزشی و اجتماعی به حساب می آیند. از سوی دیگر، تعاملات والد-کودک بافت اجتماعی مهمی را برای توسعه رفتارهای مشکل‌د‌ار و یا رفتارهای سازگارانه در کودکان مبتلا به طیف اختلالات اتیستیک فراهم می‌آورد. بر این اساس، آموزش مهارتهای والدگری به والدین، به نحوی که بتوانند به عنوان یکی از حلقههای درمان کودک خود عمل کنند میتواند فایدههای زیادی برای کودک داشته باشد. از آنجا که والدین کسانی هستند که بیشترین زمان را با کودک میگذرانند، با آموزش مهارتهای لازم به آنها میتوان گام مهمی را در درمان کودک برداشت و از هزینه های درمان کاست.
یکی از برنامه هایی که برای بهبود تعاملات والد-کودک و کاهش مشکلات رفتاری کودکان طراحی شده، بسته “درمان تعامل والد – کودک ” است.
بسته “درمان تعامل والد – کودک”
این بسته توسط آیبرگ و همکاران در ایالات متحده امریکا برای کودکان سنین ۲ تا ۷ سال مبتلا به مشکلات رفتاری طراحی شده است. در این برنامه، دو مرحله وجود دارد: مرحله تعامل کودک محور و مرحله تعامل والد محور.
مرحله اول درمان یا تعامل کودک محور، شبیه به بازی درمانیاست. به خاطر اینکه کودک بازی را هدایت میکند و والدین در تلاش برا ی ارتقای رابطه والد – کودک، حمایتهای لازم را به عمل می آورند. در این مرحله، به طور مشخص درمانگر به والدین میآموزد که در بازی از طریق مهارتهای تحسین کردن، همچنین به والدین یاد داده میشود که از سوال کردن، انتقاد و دستور دادن خودداری کنند. چون هدایت بازی را از دست کودک خارج میکند. همچنین از والدین خواسته میشود که به عنوان تکلیف خانگی هر روز با کودک خود به صورت تک به تک ۵ تا ۱۰ دقیقه بازی کنند و از مهارتهایی که میآموزند، استفاده نمایند.
در مرحله دوم، علاوه بر آن که والدین استفاده از مهارتهای مرحله اول را ادامه میدهند، مهارتهایی را برای افزایش فرمانپذیری و رفتارهای مناسب و کاهش رفتارهای نامناسب کودک یاد میگیرند. درمانگر به والدین میآموزد که چگونه دستورات مؤثر بدهند و پیامدهای متفاوتی را برای اطاعت یا عدم اطاعت کودک اعمال کنند. در این مرحله کل اعضای شبکهی خانواده و به ویژه والدین باید پاسخهای مشابهی را به رفتارهای کودک نشان دهند و از تکروی اکیداً بپرهیزند. در غیر این صورت روند درمان مختل خواهد شد.
مهارتهای “درمان تعامل والد-کودک” از طریق جلسات آموزشی و هدایت (تمرین) مستقیم والدین در جریان تعامل با کودک، در جلسات هفتگی مرکز آموزش داده می شود. در زمینه اثربخشی این برنامه بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به اختلالات بیشفعالی/ نقص توجه، اختلال نافرمانی مقابلهای، عقبماندگیذهنی و طیف اختلالات اتیستیک با عملکرد بالا تحقیقات متعددی صورت گرفته است. نتایج حاکی از مفید بودن این برنامه درمانی در کاهش مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به این اختلالات و افزایش تعامل مثبت بین والد و کودک است. این برنامه به تازگی وارد کشور شده است و پژوهشی در زمینه اثربخشی آن بر کاهش مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به طیف اختلالات اتیستیک با عملکرد بالا و نیزکاهش استرس والدگری مادران آنها، در “مرکز ساماندهی درمان و توانبخشی اختلالات اتیستیک” و گروه روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی انجام شده است(حاتم زاده و همکاران ۱۳۸۸). نتایج و گزارش والدین حاکی از اثرات مثبت این برنامه در کاهش مشکلات رفتاری و بهبود تعاملات والد و کودک است.
مداخلات زودهنگام در کودکان مبتلا به طیف اختلالات اتیستیک به دو گروه بزرگ تقسیم میشوند: “مداخلات درمانی توسط والدین” و “مداخلات درمانی توسط متخصصین”. در گروه نخست، والدین با کمک یک درمانگر مجرب اصول و روشهای تغییر رفتار را فرا میگیرند تا بتوانند به عنوان کنترل‌کننده‌های اولیه کودکانشان عمل کنند. با ورود والدین به برنامههای درمانی، میزان کارآمدی مداخلات درمانی توسط متخصصان نیز افزایش می‌یابد. چون والدین زمان بیشتری را با کودکانشان میگذرانند. همچنین، اگر مداخله در موقعیت‌های مختلف (نظیر خانه و مرکز آموزشی) و توسط افراد گوناگون (مثل والدین و مربیان مختلف) ارائه شود، تاثیر آن بیشتر خواهد بود.
دو دلیل منطقی برای مداخلات درمانی توسط والدین مطرح شده است:
اول- والدین منبع اصلی اطلاعات از کودکانشان هستند و متخصصین میتوانند از این دانش بهره بگیرند. از آنجا که کودکان مبتلا به اتیسم زیادی با هم دارند، دانستن این تفاوت‌ها برای هماهنگ‌سازی درمان هریک از کودکان ضروری است.
دوم- والدین میتوانند به عنوان یک عامل درمان (نه فقط درمانگر) مطرح شوند. زیرا با تغییر روابط والد-کودک میتوان در نشانه‌های بیماری تغییرات اساسی ایجاد نمود. پس هدف کلی برنامههای “مداخلات درمانی توسط والدین” آموزش مهارتهای مختلف والدگری به والدینی است که یک فرزند با نیازهای ویژه دارند. یکی از این برنامهها، “بسته پرنده کوچولو” است.
بسته پرنده کوچولو
“بسته پرنده کوچولو” از “مداخله‌ی زودهنگام” (Early Bird Program) انجمن ملی انگلستان گرفته شده است که از برنامههای “تیچ”، “اسپل”، “پکس”، “هانن” و رویکرد “استار” کمک می‌گیرد. این برنامه طی سه ماه و نیم به والدین کودکانسنین پیش دبستانی مبتلا به اختلالات اتیستیک ارایه میگردد.
اولین جلسه بصورت کارگاه با حضور والدین کودکان برگزار میشود. در جریان این کارگاه والدین با ساختار و محتوای دوره آشنا میشوند. سپس انتظارات شرکت‌کنندگان در دوره مرور میشود. در پایان کارگاه پیشنهادات والدینگردآوری میشود تا در طول دوره لحاظ گردد.
پس از کارگاه، هفته‌ای یکبار جلسات گروهی یا ملاقات خانگی، به تناوب (یکی در میان) انجام میشود. در جلسات گروهی که با حضور مادران، متخصص برنامه و دستیار وی در مرکز تشکیل میگردد، محتوای برنامه آموزش داده میشود، مادران ترغیب میشوند تجربیات خود را بازگو کنند و برای حل مشکلاتی که مطرح می‌کنند، را ه حل بیابند. سپس به آنها تکالیفی داده میشود تا طی یک هفته آموخته‌هایشان را تمرین کنند.
در ملاقات خانگی از روند آموزش مادر و تعامل وی با کودکش فیلم‌برداری میشود. این فیلم‌ها در بخش اول جلسات گروهی نشان داده میشود و مادران ترغیب میشوند نظرات خود را راجع به فیلم‌ها ابراز نمایند.
محتوی جلسات گروهی: جلسات گروهی با آموزش نشانه‌ها و ویژگیهای اختلالات اتیستیک آغاز میشود و مادران میآموزند که چرا تحول و رفتار کودکشان متفاوت است. سپس، استعاره‌ی “کوه یخی” و رویکرد “استار” برای تحلیل رفتار توضیح داده میشود. با استفاده از این فنون والدین نحوه‌ی تحلیل کارکردها و راه‌اندازهای رفتار کودکشان و نیز نحوه‌ی تشویق رفتارهای مناسب آنها را میآموزند. بدین ترتیب والدین چگونگی مدیریت کودک خود را فرا می‌گیرندوآن را به اجرا می‌گذارند.
مداخله‌ی زودهنگام، آموزش والدین و حمایت از آنها، سه عنصر مهمی هستند که والدین را قادر می‌سازند تغییرات مناسبی در کودکشان ایجاد کنند. بنابراین، در “بسته پرنده کوچولو” مادران با هم و از هم میآموزند و مزایای جلسات گروهی با حمایت فردی، طی ملاقات‌های خانگی متخصصین “بسته پرنده کوچولو” با والدین یکجا جمع میشود.
در ارزیابی مقدماتی”مداخله زودهنگام” انجمن ملی اتیسم انگلستان، سی خانواده مشارکت داشتند، که هجده‌تای آنها در برنامه شرکت نمودند و دوازده خانواده برنامه‌ای دریافت نکردند.
در نتیجه‌ی آموزش، تغییرات معناداری در میزان عملکرد سازگارانه‌ی کودکان، که با مقیاس وایلند ارزیابی می‌شد، به دست آمد. شدت نشانه‌های اتیسم نیز که با مقیاس درجه‌بندی اتیسم کودکان، ارزیابی می‌شد کاهش یافت.
در ایران تا کنون، میزان اثربخشی “بسته پرنده کوچولو” در دو مطالعه به صورت تجربی بررسی شده است:
در یکی از آنهانشان داده شد که آموزش مادران با این برنامه، موجب کاهش مشکلات رفتاری و افزایش مهارتهای ارتباطی، آگاهی حسی و شناختی کودکان میشود (باقریان، پوراعتماد، خوشابی و حیدری، ۱۳۸۷). در مطالعه دیگر، آموزش مادران با “بسته پرنده کوچولو” با کاهش استرس والدین و افزایش سلامت عمومی آنها همراه بود (خرم‌آبادی، پوراعتماد، مظاهری و دهقانی، ۱۳۸۷).
به پشتوانه یافته‌های همین مطالعات بود که آموزش والدین با “بسته پرنده کوچولو” جز برنامههای اصلی مرکز ساماندهی درمان و توانبخشی اختلالات اتیستیک قرار گرفت.
برخی از کودکان دچار اختلالاتی مثل بیشفعالی، بیخوابی، خودتحریکی و پرخاشگری می باشند که روند آموزش را مختل میکند. این دسته از کودکان، تحت نظر روانپزشک اطفال قرار می گیرند تا در صورت لزوم، همزمان با سایر درمانها از دارودرمانی نیز بهره مند شوند.
(Picture Exchange Communication System (PECS
سنتی ترین روشهای آموزشی در کار با کودکان اتیستیک اغلب مبتنی برآموزشهای شنیداری بود. ولی اتیسم، طیفی است با تنوع زیادی از نیازها و توانایی ها در کودکان مختلف و همه کودکان در این گروه از آموزشهای کلامی سود نمی برند. لذا فرصت یادگیری و آموزش را از دست می دهند که این امر بدلیل مشکل در تحلیل معنی اطلاعات شنیداری انتزاعی است. اما این مشکل در آموزشهای دیداری مرتفع می گردد. همچنین این کودکان در درک ارتباط دچار مشکل هستند و این امر در اکتساب زبان تاثیر می گذارد؛ اما استفاده از نظام دیداری موجب تقویت فهم کودک از ارتباط در محیط اطرافش می گردد و می تواند سخن گفتن را تسهیل کند.
PECSیک نظام ارتباطی جایگزین مبتنی بر تصویر است که در سال ۱۹۸۵ توسط باندی و فراست ابداع شد و روشی مؤثر برای کمک به نقایص افرادی است که تشخیص اختلالات طیف اتیستیک و ناتوانیهای مرتبط با آن دارند. در این روش به آموزش رفتارهای پیش نیاز لزومی نیست و روشی نسبتاً ساده و ارزان به شمار می آید و همچنین مهمترین مزیت آن اینست که می تواند سخن گفتن را تسهیل کند. همچنین بعلت ویژگیهای خاص این روش مانند قابلیت تعمیم دهی و شروع ارتباط از جانب کودک این روش، یک راهبرد مداخله ای مفید محسوب می شود و اکنون استفاده از این روش برای به حداقل رساندن مشکلات مهارتهای ارتباطی در این افراد در حال گسترش است پژوهشهای انجام گرفته، اثربخشی این روش را در افزایش مهارتهای ارتباطی و کاهش مشکلات رفتاری نشان داده است.
مراحل مختلف PECS
این نظام دارای شش فاز است:
فاز(۱): با شیی مشوق برای کودک آغاز می شود. در ابتدا وقتی کودک می خواهد آنرا بگیرد، تصویر شی با کمک دستیار مربی در دست مربی که روبروی کودک نشسته است؛ قرار می گیرد و مربی با لبخند اسم شی را میگوید و بلافاصله آنرا به کودک می دهد. در پایان این فاز کودک یک تصویر را از روی میز برمی دارد و به چیزی که می خواهد می رسد.
فاز(۲): مربی بتدریج از کودک دورتر می شود و فاصله تصویر نیز از کودک افزایش می یابد. در پایان این فاز کودک به تنهایی قادر است تصویر شی مشوق را بردارد و به طرف مربی رفته و تبادل را انجام دهد. در این فاز کودک اصرار و پافشاری را تمرین می کند.
فاز(۳): آموزش تمیز بین تصاویر را به کودک می آموزد. این فاز در ابتدا با دو تصویر آغاز می شود که یکی تصویر شی دلخواه و دیگری تصویر شی ناخوشایند یا خنثی است. در پایان این فاز کودک قادر است از بین ۲۰-۱۵ تصویر، آیتم دلخواه خود را از کتاب ارتباطی انتخاب کند و تبادل را انجام دهد.
فاز(۴): در این فاز اندازه تصاویر کوچکتر شده است و کودک می آموزد که برای درخواست کردن از عبارت “من می خواهم” همراه با آیتم موردنظر استفاده کند و آیتم مورد نظر را کنار این عبارت در نوار جمله چسبانده و نوار جمله را با مربی تبادل نماید. در پایان این فاز کودک قادر خواهد بود جملات طولانی تری با استفاده از حرف ربط “و” بسازد.
فاز(۵): در این فاز کودک یاد می گیرد به سئوال مستقیم “چه چیز می خواهی؟” از طریق تصاویر پاسخ دهد و در پایان فاز این کار را به تمام فعالیت های روزانه تعمیم دهد.
فاز(۶): در این مرحله کودک علاوه بر درخواست، می تواند اظهارنظر کند و به سئوالاتی مانند “چه چیز می بینی؟”و “چه چیز داری؟” توسط کارت “من می بینم” یا “من دارم” یا عبارات مشابه پاسخ دهد. در پایان این فاز این مهارت ها به فعالیت های روزانه تعمیم می یابد.
پس از طی فازهای مذکور کودکان شروع به کاربرد مفاهیم در زبان (مانند صفات، فعل، مفهوم مکان و زمان) می کنند و بتدریج تقویت کننده های عینی جای خود را به پاداش های ثانویه می دهد.
لازم به یادآوری است که در تمامی این فازها در ابتدای فاز نیاز به کمک فیزیکی کمک مربی بود تا کودک قادر به کسب مهارت لازم گردد. همچنین در همه فازها به منظور افزایش تعمیم دهی نقش مربی و کمک مربی پیوسته با یکدیگر جابجا می گردد.
طرح ارزیابی و تهیه برنامه درمانی انفرادی توسط گروه درمان
ولی محترم کودک
با سلام و احترام
به استحضار میرساند که به منظور افزایش کیفیت خدمات درمانی به کودکان مبتلا به اتیسم، طرح ارزیابی و تدوین برنامه درمانی هر کودک توسط تیم کارشناسان، مدتها پیش به معاونت محترم توانبخشی سازمان بهزیستی تقدیم شد. در این طرح، برنامه درمانی هر کودک با نظارت و مشورت روانشناس، کاردرمانگر، گفتاردرمانگر، والدین، مربی و در صورت لزوم حرکت درمانگر یا پزشک، تدوین میشود. و ارزیابی کودک توسط کارشناس دیگری به جز برنامه نویس انجام می‌گیرد.
لازم به ذکر است که این روش برنامه‌نویسی و ارزیابی، مدتهاست که در مراکز معتبر کشورهای پیشرفته (مثلاً مرکز اتیسم کالیفرنیا)، اجرا میشود. ولی در کشور ما به دلیل مضیقه‌های مختلف نظیر قلّت کارشناسان اتیسم، هزینه‌ها و … تا این اواخر قابل اجرا نبوده است. خوشبختانه پس از طرح این موضوع در معاونت محترم توانبخشی سازمان بهزیستی و برگزاری چندین جلسه کارشناسی، که آخرین آنها مورخ ۲۴/۷/۱۳۹۱ در مرکز ما و با حضور: خانمها دکتر صالحی، دکتر رادفر، دکتر خوشابی، دکتر امیری، آقای دکتر علاقبند راد از انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان، خانم دکتر منصوری از معاونت توانبخشی سازمان بهزیستی، خانم دکتر چیمه از مرکز اتیسم بهآرا و آقای دکتر پوراعتماد از مرکز ساماندهی درمان و توانبخشی اختلالات اتیستیک برگزار شد، این طرح مورد تصویب قرار گرفت تا در همه‌‌ی مراکز اتیسم کشور اجرا شود.
هر چند این طرح مستلزم نظارت کارشناسان بیشتر بر روند درمان یک کودک است و در نتیجه بار مالی بیشتری را برای مراکز اتیسم به دنبال خواهد داشت، دو دستآورد مهم برای کودکان دارد:
۱. تدوین برنامه درمانی هر کودک توسط تیمی از کارشناسان، باعث غنی شدن برنامه میشود. و بیش از پیش کودکان را نسبت به برنامههای جانبی و غیرضروری بی‌نیاز میسازد.
۲. ارزیابی برنامه درمانی توسط کارشناس دیگر، بر اعتبار روند ارزیابی و تدوین برنامه بعدی می‌افزاید.
امید است که با کمک کارشناسان، مربیان، والدین و متخصصین حوزه اتیسم، با اجرای این طرح، بر کیفیت خدمات درمانی کودکان مبتلا به اختلالات اتیستیک افزوده شود. ضمناً تاکنون سعی شده است که این شیوه برای خانواده بار مالی نداشته باشد.
مرکز ساماندهی درمان و توانبخشی اختلالات اتیستیک
کودک و موسیقی
تحقیقات نشان می دهد که شاد وآهنگین بودن زندگی کودکان تاثیر قابل توجهی در روند رشد و یادگیری آنها دارد. موسیقی به کمک ریتم ، صدا وآوا قابلیتی خاص در ایجاد پیوند قلبی بین انسانها دارد و هنگامی که این ارتباط ایجاد شود در هدایت ذهن کودک به سوی دانش هوشمندانه نقش قابل توجهی خواهد داشت.هارد گارنر موسیقی را در فهرست هفت هوش مبنا قرار داده است که نظام ژنتیک انسان را می سازد. قبل از او ژان پیاژه به پیروی از ماریا مونته سوری موسیقی را یک هوش فطری دانست و پیش از او اشتاینر دریافت که موسیقی برای هوش، خلاقیت، استعداد ریاضی و رشد معنوی اهمیتی بنیان ساز دارد. دکتر آلفرد تماتیس در پژوهش های خود ثابت کرد گوش کردن به برخی صداها و موسیقی ها عملا طوری روی مغز تاثیر می گذارند که مهارت های شنیداری و گفتاری، سلامت عاطفی، مهارت های اجتماعی و هوشیاری ذهنی کودکان را افزایش می دهند.
تاثیر موسیقی بر کودکان اتیستیک
در استفاده از موسیقی در برنامه آموزشی کودکان مبتلا به اتیسم هدف این است که آنها را از دنیای تنهاییای که در آن به دام افتاده اند، برهانیم.کودکان مبتلا به اتیسم همواره از موسیقی، آوا و ریتم تاثیر مثبتی به دست میآورند.بسیاری از پژوهش ها نشان دادهاند که موسیقی رفتارهای جمعی این کودکان را بهبود می بخشد.برای کودکان اتیستیک معمولا از مداخله سرگرمی ریتمیک (آر ای آی) استفاده می شود که میتواند در کاهش اضطراب و رفتار پرخاشگرانه این کودکان موثر باشد. موسیقی همچنین میتواند توانایی گوش دادن، ظرفیت حوصله و توجه و نیز تعاملات اجتماعی را بالا برده و علایم کم توجهی را کم رنگ سازد. یادمان باشدموسیقی فعالیتی لذت بخش و دوست داشتنی است و کودکان بهترین تعلیم را ازکسانی میگیرند که دوستشان دارند، نه کسانی که بهترین مهارت فنی را به نمایش می گذارند.
(برداشتی از کتاب تاثیر موتسارت بر کودکان.نوشته دان کمبل)
روند فعالیت ها در دوره های موسیقی
* بخش اول:کارگاه شعر و موسیقی
– گوش دادن فعال به قطعات مختلف موسیقی ایرانی و کلاسیک
– ارایه پیشنهادات وگفتگوهای جمعی پیرامون قطعه شنیده شده
– انجام حرکات منظم و هماهنگ با موسیقی به طورگروهی
– درک مفهوم شعر وقصه های ریتمیک و آهنگین
– تهیه کاردستی به صورت گروهی با توجه به قطعه موسیقی
– اجرای نمایش موزیکال و بازی های نمادین
* بخش دوم: انجام فعالیت های موسیقایی (مطابق با روش آموزشی کارل ارف)
– نواختن ساز
– خواندن آوازهای دسته جمعی
– آشنایی با موسیقی، ریتم، آوا، کلام، سرعت(ضرباهنگ)، ملودی و سازهای مختلف
* اهداف ونتایج :
– ایجاد شادی و نشاط در کودکان
– ایجاد محیط لذت بخش درمانی و آموزشی
– تقویت حیطههای شناختی و تعمیم دهی آموختههای قبلی در شرایط جدید
– تقویت مهارت های حسی- حرکتی
– تقویت حافظه دیداری وشنیداری
– افزایش مهارت های کلامی
– افزایش توجه و تمرکز
– تقویت و افزایش مهارت های ارتباطی و تعاملات اجتماعی
– کاهش اضطراب و رفتارهای پرخاشگرانه
تمامی تمرینات در بخش اول و دوم بر اساس رشد شناختی، علایق، تواناییهای جسمی و همچنین با توجه به برنامه درمانی- آموزشی کودکان طراحی و برنامه ریزی می گردد.
خدمات کاردرمانی به کودکانی ارائه می شود که علاوه بر آیتم های حسی حرکتی موجود در برنامه ABA، نیازمند خدمات بیشتری در حیطه کاردرمانی هستند (با صلاح دید PI).
حرکت و تمرینات حرکتی
حرکت نتیجه فرمانی است که از مغز به عضلات میرسد. تغییر طول عضله موجب کشیده شدن استخوان و حرکت آن حول محور مفصل و در نتیجه انجام حرکت مورد نظر میشود. تمرینات جسمی موجب تقویت اجزای حرکتی (اعصاب حرکتی، عضله، استخوان و مفصل) میشود.
اجزای حرکتی، مانند هر چیز دیگری اگر به کار گرفته نشوند دچار ضعف میشوند. همچنین وضعیت اجزای حرکتی را میتوان با انجام تمرینات حرکتی بهبود بخشید، تقویت کرد، یا به مهارت آنها افزود. کودکان طی گذر از مراحل رشد، با بازی و تمرینهای مختلف، حرکاتشان را ایجاد کرده و تا مرحله مهارت پیش میبرند. مگر آنکه در این مسیر موانع درونی یا بیرونی وجود داشته باشد، که در اینصورت برای ایجاد حرکت و مهارت نیاز به مداخله درمانی میباشد. یکی از روشهای درمانی فرستادن الگوی حرکتی از اندام به مغز میباشد. نکته قابل توجه اینکه، صرف اتفاق افتادن حرکت، مبین رشد حرکتی کامل نمیباشد. حرکت کامل حرکتی است که بصورت ظریف، با تسلط و کنترل کامل انجام شود و پختگی و مهارت در آن محسوس باشد. بعلاوه، حرکت باید هدفمند باشد و در تعامل با محیط به وقوع بپیوندد، که این مستلزم دستگاه حسی سالم نیز هست. حرکات خودبخودی، کلیشهای و تکراری اغلب ارزش بارزی در رشد و تحول کودک ندارند.
اختلالات حرکتی در کودکان اتیستیک و اقدامات کاردرمانی آنها
اختلالات حرکتی در بعضی کودکان مبتلا به اتیسم به صورتهای زیر دیده میشود:
۱- ضعف عضلانی: در تعدادی از این کودکان، قدرت و نیروی عضلانی کمتر از کودکان همسنشان میباشد. عضلات نرم، کم حجم و کم قدرت از مشخصات این حالت هستند. ضعف در اندامها بصورت دستها و پاهای کم زور و در تنه بصورت وضعیتهای شل (شل راه رفتن، شل نشستن و بیحال دویدن و …) قابل تشخیص است. اقدامات درمانی: تقویت عضلانی و سیستم حرکتی با تمرینات و ورزشهایی که مربی روی بدن کودک انجام میدهد یا فعالیتها و بازیهایی که مربی به کودک آموزش میدهد و انجامش را از کودک میخواهد.
۲- خام حرکتی: عدم مهارت و ظرافت در انجام فعالیتهای حرکتی. در اینحالت حرکات کودک ظرافت و دقت لازم را ندارد. درواقع حرکات کودک ناشیانه میباشد. استفاده از دستها بخصوص انگشتان و تسلط بر روی حرکات آنان ضعیف است.
اقدامات درمانی: رساندن تنوس عضلانی به سطح نرمال، تثبیت مفاصل و آموزش الگوهای واحدهای حرکتی کوچک. کاردرمانگر با استفاده از تکنیکهای حرکتی (مثل ماساژ و ورزشهای خاص) برای رفع این اشکالات حرکتی اقدام مینماید.
۳ – عدم تعادل: بعضی از کودکان اتیستیک به راحتی تعادلشان را از دست میدهند. این حالت میتواند در وضعیتهای استاتیک (مثلا در حالت نشسته یا ایستاده) یا در وضعیتهای داینامیک (مثلا در حالت راه رفتن یا دویدن) دیده شود.
اقدامات درمانی: ایجاد و تقویت واکنشهای حفاظتی-تعادلی در این کودکان.
۴ – تاخیر یا جا انداختن مراحل رشد حرکتی: در بعضی از این کودکان ممکن است مرحلهای از مراحل رشد حرکتی جا بیفتد (مثلا خزیدن)، یا ممکن است رشد حرکتی نسبت به سن کودک عقبتر باشد.
اقدامات درمانی: در اینحالت کاردرمانگر مرحله جا انداخته شده حرکتی را ایجاد میکند و کودک را آماده میسازد تا در هر سنی به مرحله حرکتی همان سن برسد.
۵- دفورمیتی ها: در تعدادی از کودکان اتیستیک بد شکلی هایی در اندامها بخصوص اندامهای تحتانی دیده میشود، مثلا چرخش پنجه پا به داخل یا خارج.
اقدامات درمانی: تقویت بعضی عضلات و برطرف کردن کوتاهیهای ایجاد شده در آنها با دادن تمرینات و فعالیتهای خاص موجب بهتر شدن یا اصلاح خواهد شد.
۶- کوتاهیهای عضلانی: در بیشتر این کودکان کوتاهی عضلانی باعث حالتهایی مثل راه رفتن روی پنجه پا میشود.
اقدامات درمانی: کشش عضلانی و برطرف کردن کوتاهی ها اگر با تمرینات صحیح و در زمان مناسب انجام گیرد موجب اصلاح وضعیت کودک میشود.
اختلالات حسی در کودکان اتیستیک و اقدامات درمانی آنها
۱- حس تند: تعدادی از کودکان اتیستیک به بعضی یا تمام تحریکات حسی واکنش شدید نشان میدهند. مثلا از نور بدشان می آید، به صداها توجه نمیکنند. بو، طعم چاشنی غذاها یا لمس شدن برایشان غیر قابل تحمل است.
اقدامات درمانی: ارائه تحریکات حسی از کمترین مقدار تا رساندن حسهای کودک به حد نرمال و افزایش تحمل حسی کودک، همچنین مشاوره دادن به والدین در جهت آماده سازی محیط مناسب زندگی کودک.
۲- حس کند: بعضی از کودکان اتیستیک به بعضی یا تمام تحریکات حسی بدون واکنش هستند یا بعضی از تحریکات حسی با شدت بسیار زیاد، برایشان خوشایند است، مثل کودکی که به درد واکنش نشان نمیدهد یا کودکی که به آفتاب یا لامپ زل میزند.
اقدامات درمانی: ارائه تحریکات حسی با شدت زیاد تا رساندن حسهای کودک به حد نرمال و کمک به درک و تشخیص محرکات حسی. همچنین مشاوره دادن به والدین در جهت آماده سازی محیط مناسب زندگی کودک.
۳-حس ناموزون: بعضی از کودکان اتیستیک ممکن است درگیر تحرکات درونی خود باشند تا درک، تشخیص و واکنش نشان دادن به محرکات خارجی. مثل کودکی که بدون وجود محرک خارجی دچار خارش یا قرمزی پوست میشود، یا کوکی که پس از دویدن مینشیند و به صدای قلب یا نفس کشیدن یا خسخس ریهاش گوش میکند ، یا کودکی که مدام چشمهایش را دستکاری مینماید.
اقدامات درمانی: کمک به کودک در جهت درک، تشخیص و واکنش نشان دادن به محرکات خارجی و برگرداندن جهت توجه کودک از محرکات داخلی به خارجی، همچنین مشاوره دادن به والدین در جهت آماده سازی محیط مناسب زندگی کودک.
خدمات گفتاردرمانی به کودکانی ارائه میشود که علاوه بر آیتم‌های حسی‌حرکتیِ موجود در برنامه ABA، نیازمند خدمات بیشتری در حیطه کاردرمانی هستند (با صلاح‌دید PI).
مشکلات رفتاری (مانند؛ قشقرق، جیغ کشیدن، پرت کردن، زدن، تف کردن) در میان کودکان دارای اختلال اوتیسم بسیار شایع است. یکی از رایجترین و اثربخش ترین درمانها در کاهش مشکلات رفتاری آموزش “مدیریت رفتاری” به صورت حضوری یا آنلاین به والدین است. مبنای نظری این درمان بر اساس اصول یادگیری است. به این صورت که والدین با آموختن تکنیک های رفتاری با تغییر در وقایع قبل و پیامدهای بعد از رفتار، در طول زمان مشکلات رفتاری کودک را کاهش میدهند و در عین حال میآموزند چگونه تعامل مثبت با کودک برقرار کنند و در صورت بروز مشکلات رفتاری با حل مسئله مشکل را برطرف سازند.
مدت دوره: ۱۰ الی ۱۲ جلسه