در این ویدئو که در تهران اتیسم زیرنویس شده ۱۰ نکته‌ مهم که درباره اتیسم باید بدانیم را با هم مرور می‌کنیم. با ما همراه باشید.

می‌خواهید بیشتر درباره اتیسم بدانید؟ به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله “اتیسم چیست؟ راهنمای جامع اوتیسم از علایم تا درمان” را مطالعه کنید.

---

نویسنده مقاله: مرضیه رحیمی 

بازبینی و ویرایش: دکتر محمد کیانی

در دنیای امروز، رسانه‌های دیجیتال به یکی از اجزای جدایی‌ناپذیر زندگی کودکان تبدیل شده‌است. تلویزیون، تبلت، تلفن همراه و سایر نمایشگرها بخشی از زندگی روزمره آن‌ها را شکل می‌دهد. این موضوع در مورد کودکان با اختلال طیف اوتیسم نیز صدق می‌کند. گاهی حتی بیشتر، چرا که بسیاری از این کودکان ترجیح می‌دهند با دنیای قابل پیش‌بینی و غیرچالش‌برانگیز رسانه‌ها درگیر شوند تا با دنیای انسانی و اجتماعی که برایشان پیچیده‌تر است.

اما رسانه‌ها همیشه فقط یک سرگرمی بی‌خطر نیستند. محتوایی که کودک تماشا می‌کند – چه از نظر زمان، چه از نظر ساختار و حتی ویژگی‌های فنی – می‌تواند تاثیرات فوری و پایداری بر کارکردهای مغزی او بگذارد. پژوهشی تازه‌ در ایران، برای اولین بار به‌طور علمی به این پرسش پاسخ داده است: آیا تماشای نوع خاصی از کارتون‌ها می‌تواند بلافاصله پس از تماشا، توجه کودکان اتیستیک را کاهش دهد؟

در ادامه با تهران اتیسم همراه باشید تا گزارشی از این پژوهش که اخیرا در دانشگاه شهید بهشتی با همکاری مرکز تهران اتیسم، توسط مرضیه رحیمی، دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم شناختی، گرایش توانبخشی شناختی، زیر نظر اساتید راهنما و مشاور پروفسور حمیدرضا پوراعتماد، دکتر سعید صادقی و دکتر محمد کیانی، انجام شده است را مرور کنیم.

کودکان و کارتون‌های سریع‌گذر: ماجرا از چه قرار است؟

در این پژوهش، پژوهشگران به این سوال پاسخ دادند که آیا تماشای کارتون‌هایی که تصاویر آن‌ها با سرعت بالا تغییر می‌کند (کارتون‌هایی که اصطلاحا “سریع‌گذر” هستند) بر توانایی توجه و تمرکز کودکان با اتیسم تاثیر می‌گذارد یا نه؟

 

 

چه چیزی کشف شد؟

نتیجه این بود: تماشای کارتون‌های سریع‌گذر بلافاصله باعث افت توجه در کودکان دارای اوتیسم می‌شود؛ اما تاثیری بر توانایی کنترل رفتاری آن‌ها نداشت.

به بیان ساده‌تر، وقتی کودکان اتیستیک یک کارتون سریع‌گذر می‌بینند، بلافاصله بعد از آن تمرکز کمتری دارند و به راحتی حواس‌شان پرت می‌شود. 

 

چرا این اتفاق می‌افتد و چرا دارای اهمیت فراوان است؟

کارتون‌های سریع‌گذر با صحنه‌هایی که مدام و سریع عوض می‌شوند، رنگ‌های تند، و حرکت زیاد، ذهن کودک را به‌شدت درگیر می‌کنند. این بار شناختی بالا باعث می‌شود مغز کودک نتواند تمرکز خود را حفظ کند. به‌ویژه کودکان مبتلا به اوتیسم که حساسیت بیشتری نسبت به محرک‌های دیداری دارند، بیشتر تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند و مغزشان از حالت کنترل‌شده به حالت واکنشی تغییر می‌کند. این مسئله باعث می‌شود آن‌ها نتوانند به درستی روی یک محرک خاص تمرکز کنند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهدد که حتی یک تماشای کوتاه ۸ دقیقه‌ای از یک کارتون سریع‌گذر می‌تواند تمرکز کودکان دارای اوتیسم را مختل کند! اگر این نوع محتوا به طور مداوم در برنامه روزانه کودک باشد، ممکن است در طولانی‌مدت تاثیرات جدی‌تری روی عملکرد ذهنی و یادگیری کودک داشته باشد.

چه باید کرد؟

• آگاه‌سازی والدین و مربیان: مهم است که والدین، مراقبان، معلمان و حتی تولیدکنندگان محتوای کودک، از تاثیرات چنین محتوایی مطلع باشند.
• استفاده هدفمند از رسانه‌ها: لازم است برای کودکان – به‌ویژه کودکان با نیازهای ویژه – نوع محتوا، مدت زمان استفاده و نحوه تعامل با وسایل دیجیتال به‌دقت برنامه‌ریزی شود.
• تدوین دستورالعمل‌ها: نهادهایی مانند آموزش و پرورش، صدا و سیما و تولیدکنندگان محتوا باید در تدوین شیوه‌نامه‌های استفاده از رسانه برای کودکان با هم همکاری کنند.
• پژوهش بیشتر: این پژوهش آغاز راه است. برای شناخت بیشتر تاثیرات بلندمدت رسانه‌ها بر ذهن کودکان، باید مطالعات گسترده‌تری انجام شود.

سخن پایانی

اگر فرزند شما با اختلال طیف اتیسم زندگی می‌کند، مهم است بدانید که مواجهه با رسانه‌ها و وسایل دیجیتال می‌تواند تاثیرات قابل‌توجهی بر مغز و رفتار او داشته باشد. کودکان دارای اوتیسم معمولا حساسیت بیشتری نسبت به محرک‌های دیداری، شنیداری و هیجانی دارند و این موضوع باعث می‌شود محتوایی که برای کودکان دیگر «سرگرم‌کننده» تلقی می‌شود، برای آن‌ها بیش‌از‌حد تحریک‌کننده یا حتی آسیب‌زا باشد.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که برخی کارتون‌ها و برنامه‌ها – به‌ویژه آنهایی که با سرعت زیاد، رنگ‌های شدید، یا تغییرات سریع صحنه همراه هستند، ممکن است تمرکز، یادگیری و رفتارهای خودتنظیمی در کودکان اتیستیک را دچار اختلال کند. بنابراین، لازم است در مواجهه کودک با تلویزیون و رسانه‌ها بسیار محتاط باشید.

در چنین شرایطی، به‌جای آزمون‌وخطا یا اتکا به تجربه‌ی دیگران، دریافت مشاوره تخصصی از روانشناسان کودک متخصص در حوزه اتیسم، می‌تواند بهترین مسیر را برای شما و فرزندتان روشن کند. یک مشاور متخصص می‌تواند با بررسی ویژگی‌های فردی کودک، نوع مناسب محرک‌ها و فعالیت‌های جایگزین یا مکمل را پیشنهاد دهد و راهکارهایی علمی برای بهبود تمرکز، مهارت‌های ارتباطی و رشد شناختی ارائه دهد.

---

 

نویسندگان مقاله: رسول رحمتی، دکتر محمد کیانی

درمان به روش تحلیل رفتار کاربردی یا همان درمان ABA (Applied Behavior Analysis یا ABA) یکی از شناخته‌شده‌ترین و اثربخش‌ترین رویکردهای درمانی برای افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. این روش علمی بر درک دقیق رفتار انسان و چگونگی تاثیر محیط بر آن تمرکز دارد و با بهره‌گیری از اصول یادگیری، به تغییر رفتارهای چالش‌برانگیز و تقویت مهارت‌های مثبت می‌پردازد. ABA با طراحی مداخلات فردمحور و مبتنی بر داده، به افراد دارای اتیسم کمک می‌کند توانایی‌های ارتباطی، اجتماعی، تحصیلی و زندگی روزمره خود را بهبود بخشند. این رویکرد که نتایج موثری در بهبود کیفیت زندگی بسیاری از افراد در سراسر جهان داشته، همچنان به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی آموزشی در برنامه‌های درمان و آموزش کودکان در طیف اوتیسم به کار گرفته می‌شود.

رویکرد ABA می‌تواند برای کودکان در سنین بسیار پایین تا سنین بالا مورد استفاده قرار گیرد. این روش به‌ویژه در سال‌های اولیه زندگی برای آموزش مهارت‌های پایه ارتباطی، مانند درخواست کردن، برقراری تماس چشمی، پاسخ به نام و… بسیار موثر است. ABA همچنین برای کودکان طیف اتیسم با سطوح عملکردی متفاوت، از کودکان با کارکرد پایین (low-functioning) تا کودکان با کارکرد بالا (high-functioning)، کاربرد دارد و برنامه‌های آن متناسب با نیازها و توانمندی‌های فردی هر کودک طراحی می‌شود. در ادامه با تهران اتیسم همراه باشید تا نکات مهم درمان به روش ABA را با هم مرور کنیم.

 

گستردگی تحلیل رفتاری کاربردی (ABA)

شما به عنوان والدین یا یکی از آشنایان یک کودک دارای اتیسم ممکن است عبارت «درمان ABA» را برای اولین بار در رابطه با اختلال اتیسم شنیده باشید. اما ABA تنها یک روش آموزشی یا درمانی برای اتیسم نیست و کاربردهای گسترده‌ای دارد.

روش ABA در اصل برای درک و تغییر رفتار انسان طراحی شده و فقط به اختلالات محدود نمی‌شود.
هرچند ABA بیشتر به خاطر موفقیتش در کمک به افراد طیف اوتیسم معروف شده، ولی اصول آن برای آموزش و بهبود رفتار در هر فردی کاربرد دارد.

در ادامه برخی از کاربردهای ABA را مرور خواهیم کرد.

• کاربرد ABA در درمان اوتیسم: بطور خلاصه باید بیان کنیم که ABA به عنوان موثرترین روش‌های درمانی برای کودکان مبتلا به اتیسم شناخته می‌شود. این روش به بهبود مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی، خودیاری و کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز کمک می‌کند.
• بهبود مهارت‌های تحصیلی: روش تحلیل رفتاری کاربردی یا همان ABA فارغ از جنبه‌های درمانی یا آموزشی برای کودکان با نیازهای خاصی، می‌تواند برای آموزش و ارتقاء مهارت‌های تحصیلی مانند خواندن، نوشتن و ریاضیات برای تمامی کودکان مورد استفاد قرار گیرد.
• کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز: روش ABA یکی از روش‌هایی است که متخصصان برای کاهش رفتارهای نامناسب مانند پرخاشگری، خودآزاری و رفتارهای تکراری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• بهبود مهارت‌های اجتماعی: روش ABA توسط متخصصان به کار گرفته می‌شود تا مهارت‌های اجتماعی مانند تعامل با همسالان، مشارکت در بازی‌ها و درک احساسات دیگران به کودکان بیاموزند.
• در بهبود عملکرد ورزشی یا هنری، در محیط‌های کاری برای افزایش بهره‌وری کارکنان، در برنامه‌های تغییر رفتارهای سلامتی مثل ترک سیگار یا کاهش وزن و…

به طور خلاصه، ABA یک روش علمی برای آموزش رفتار موثر است که هم در دنیای آموزش افراد با رشد طبیعی و هم در درمان اختلالات رفتاری کاربرد دارد؛ فقط بسته به هدف، روش اجرا و شدت مداخلات کمی متفاوت می‌شود.

 

مزایای روش ABA چیست؟

روش ABA به جای تمرکز صرف بر مشکلات، بر پرورش مهارت‌های جدید و تقویت رفتارهای مثبت تمرکز دارد. ABA با استفاده از تکنیک‌های ساده اما موثر، به افراد کمک می‌کند قدم به قدم توانایی‌های خود را ارتقاء دهند و به اهداف مشخصی دست پیدا کنند. امروزه این روش نه فقط در کار با کودکان طیف اوتیسم، بلکه در آموزش مهارت‌های زندگی، رفتار اجتماعی و حتی در برنامه‌های بهبود فردی برای کودکان و بزرگسالان بدون اختلال نیز کاربرد گسترده‌ای پیدا کرده است. در ادامه چندتا از مهمترین مزایای روش ABA در مقایسه با روش‌های آموزشی و درمانی دیگر را مرور خواهیم کرد.

• روش ABA یک روش مبتنی بر شواهد علمی است: روش ABA بر پایه تحقیقات علمی فراوان و داده‌های تجربی استوار شده و اثربخشی آن در بهبود رفتارها و مهارت‌ها به طور گسترده‌ای هم در مجامع علمی و هم بصورت تجربی تایید شده است.
• در روش ABA، آموزش و درمان ویژه هر فرد شخصی‌سازی می‌شود: ما در روش ABA چیزی به نام برنامه ABA داریم. این برنامه‌ها بر اساس نیازهای خاص هر کودک و متناسب با سن رشدی او توسط متخصص طراحی می‌شود و به طور مداوم بر اساس پیشرفت کودک به‌روزرسانی می‌شود. در این برنامه‌ها روانشناس، روانپزشک، گفتاردرمانگر، کاردرمانگر در یک تیم با هم همکاری می‌کنند.
• در روش ABA نتایج قابل اندازه‌گیری است: روش ای بی ای، برخلاف بسیاری از روش‌های دیگر، بر جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل رفتارها تمرکز دارد. این روش به درمانگران و خانواده‌ها امکان می‌دهد پیشرفت کودک را به طور دقیق اندازه‌گیری کنند.
• روش ABA روشی متمرکز بر تقویت مثبت است: تقویت مثبت یعنی وقتی کودک رفتار مناسبی انجام می‌دهد، بلافاصله پس از آن پاداش یا واکنش خوشایندی دریافت می‌کند که باعث می‌شود تمایل او به تکرار آن رفتار بیشتر شود. روش ABA به جای تمرکز بر تنبیه رفتارهای نادرست، تلاش می‌کند رفتارهای درست را شناسایی کند و آن‌ها را با پاداش‌های مناسب تقویت کند. این روش هم باعث افزایش انگیزه کودک می‌شود و هم باعث می‌شود فرایند یادگیری برای او لذت‌بخش‌تر و طبیعی‌تر به نظر برسد. به تدریج، رفتارهای مثبت جای رفتارهای چالش‌برانگیز را می‌گیرند.
• روش ABA روشی با نتایج بلندمدت است: تحقیقات علمی گسترده و تجارب بسیاری از متخصصان و خانواده‌ها نشان می‌دهند که کودکان تحت آموزش و درمان ABA بهبودهای پایدار و بلندمدتی در مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و رفتاری نشان می‌دهند.
• روش ABA تنها رویکرد مبتنی بر شواهد با امکان “از بین رفتن تشخیص” در برخی از کودکان اتیسم: یکی از مزایای مهم و برجسته روش ABA این است که طبق شواهد پژوهشی موجود، در حال حاضر تنها مداخله‌ای است که در برخی موارد منجر به بهبود چشمگیر علائم اتیسم تا حدی می‌شود که کودک دیگر معیارهای تشخیصی اختلال طیف اتیسم را برآورده نمی‌کند. وضعیتی که در ادبیات علمی با عنوان “از دست رفتن تشخیص” (lost diagnosis) یا “بهبودی عملکردی” شناخته می‌شود. اگرچه این نتیجه برای همه کودکان حاصل نمی‌شود، اما در درصدی از موارد—به‌ویژه زمانی که مداخله ABA از سنین بسیار پایین و با شدت و کیفیت بالا آغاز شود—چنین تحول قابل توجهی مشاهده شده است. این ویژگی ABA را در میان سایر رویکردهای درمانی برای اتیسم، به یک گزینه منحصر به‌فرد و مبتنی بر شواهد قوی تبدیل کرده است.

فرایند آموزش و درمان به روش ABA به زبان ساده: مراحل ای بی ای

نوشتن و سپس اجرای یک برنامه ABA یک فرایند دقیق و مرحله‌بندی‌شده است که با هدف کمک به رشد مهارت‌های کودک و کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز انجام می‌شود. نخستین گام، ارزیابی جامع از توانایی‌ها، نیازها و رفتارهای فعلی کودک است.

در مرحله نخست متخصص تحلیلگر رفتار با مشاهده مستقیم کودک، مصاحبه با والدین و استفاده از ابزارهای ارزیابی استاندارد، اطلاعات لازم را جمع‌آوری می‌کند. سپس بر اساس این داده‌ها، اهداف مشخص، قابل اندازه‌گیری و واقع‌بینانه‌ای را ویژه آن کودک تنظیم می‌کند؛ مثل یادگیری مهارت‌های ارتباطی، افزایش مهارت‌های اجتماعی، کاهش رفتارهای مخرب و…

بعد از تعیین اهداف، در مرحله دوم، برنامه آموزشی فردی (Individualized Education Plan یا IEP) نوشته می‌شود. در این برنامه جزئیات فراوانی مشخص می‌شود از جمله اینکه: چه مهارت‌هایی در طی یک برنامه به کودک آموزش داده خواهد شد، این آموزش‌ها چگونه باید مرحله‌بندی شوند، چه نوع تقویت‌کننده‌هایی برای آن کودک موثر است و چه معیارهایی برای ارزیابی پیشرفت استفاده خواهد شد.

حالا به مرحله آموزش رسیدیم. در این مرحله مربی ABA، آموزش کودک را بر اساس برنامه آموزشی که از متخصص دریافت کرده، با گام‌های کوچک و ساده آغاز می‌کند. او هر موفقیت کوچک را با استفاده از روش‌هایی مانند تقویت مثبت، تثبیت و… ارتقاء می‌دهد.

ناگفته نماند که در روش ABA روش‌های آموزشی تخصصی و متنوعی وجود دارد و یک مربی ABA باید علم و توانایی به کارگیری همه این روش‌ها را داشته باشد (اینجاست که اهمیت وجود یک مربی ABA خوب و دارای صلاحیت مشخص می‌شود.)

در مرحله بعد باید بر عملکرد کودک و مربی ABA نظارت شود. اجرای برنامه‌های ABA نیاز به نظارت مداوم و ثبت دقیق داده‌ها دارد. رفتاردرمانگرها در هر جلسه داده‌هایی درباره عملکرد کودک جمع‌آوری می‌کنند تا ببینند آیا پیشرفت رخ داده یا نیاز به تغییر در شیوه آموزش وجود دارد یا خیر. اگر رفتار یا مهارتی به خوبی تثبیت نشود، برنامه ABA مجدد تنظیم می‌شود و روش‌های جدید امتحان می‌شوند. 

توجه به این نکته مهم است که نوشتن برنامه‎‌های ABA، اجرای برنامه‌های ABA و نظارت بر عملکرد کودک و مربی، یک فرایند پیچیده و یک کار گروهی است که نیازمند حضور متخصصان مختلف در حوزه ABA است و لازم است که حتما توسط مرجعی علمی و درمانی ارائه شود.

 

آیا روش ABA کودکان را شرطی می‌کند؟

این سوال را بسیاری از والدین با نگرانی می‌پرسند، چون وقتی در جمع‌های خانوادگی یا با والدین دیگر صحبت از «شرطی شدن» کودک می‌شود، معمولا منظور حالتی منفی است؛ مثلا اینکه “فلان کار رو نکن، بچه شرطی میشه!” — حالتی که در آن کودک رفتاری سطحی، وابسته به تشویق یا بدون درک واقعی را یاد می‌گیرد.

 

اما مهم است بدانید که شرطی‌سازی‌ای که در روش ABA استفاده می‌شود، با آن چیزی که در ذهن بیشتر والدین به عنوان یک مفهوم منفی جا افتاده، تفاوت دارد.

 

در ABA، شرطی‌سازی یک اصل علمی و دقیق از روان‌شناسی رفتاری است که به‌طور هدفمند برای آموزش مهارت‌های ضروری زندگی استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها کمک می‌کنند کودک قدم‌به‌قدم رفتارهای مفید و موثر را یاد بگیرد—مثل توجه کردن، برقراری ارتباط، یا کنترل هیجان‌ها.

 

نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که رفتارها در آموزش و درمان به روش ABA به‌تدریج از حالت وابسته به پاداش خارج می‌شود و به محیط طبیعی زندگی تعمیم پیدا می‌کند. بعلاوه مشوق‌ها بعد از اینکه کودک آن مهارت را کسب کرد، حذف می‌شوند.

 

شرطی‌سازی که در ABA نوین اتفاق می‌افتد، علمی، حساب‌شده و متناسب با سن، فرهنگ خانواده و نیازهای هر کودک است، نه شرطی‌سازی سطحی یا مکانیکی که برخی والدین از آن می‌ترسند. این فرآیند مشابه روش‌های یادگیری طبیعی است که همه انسان‌ها در طول زندگی خود تجربه می‌کنند.

به عنوان آخرین نکته در پاسخ به این سوال باید گفت والدین لازم است بسیار دقت کنند که روند آموزش و درمان کودکشان توسط یک متخصص دارای صلاحیت در زمینه آموزش با رویکرد ABA به کار گرفته شود.

آیا ABA به نیازهای فردی کودکان توجه می‌کند؟

بله، روش ABA یک روش انعطاف‌پذیر است که بر اساس نیازهای هر کودک طراحی می‌شود. برنامه‌های ABA به صورت فردی و بر اساس ارزیابی دقیق از نقاط قوت و چالش‌های هر کودک تنظیم می‌شوند. پژوهش‌های علمی و نتایج تجربی تاکید دارند که ABA باید به صورت شخصی‌سازی شده اجرا شود تا بهترین نتایج را به همراه داشته باشد. این رویکرد به درمانگران اجازه می‌دهد تا برنامه‌ها را با توجه به علایق، توانایی‌ها و اهداف هر کودک تنظیم کنند.

وجود برنامه شخصی‌سازی شده نکته بسیار مهمی است که متاسفانه توسط برخی از والدین و در اثر ناآگاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد. برخی از افراد سودجو در قالب مربی کودک یا روانشناس اقدام به نسخه برداری از برنامه‌های نوشته شده برای کودکان دیگر می‌کنند و آن را برای هر کودکی به کار می‌گیرند. باید توجه داشت که هر کودک دارای اتیسم یا اختلال دیگر دارای ویژگی‌ها و نیازهای متفاوتی است و نیاز است که برنامه ABA توسط متخصصین این حوزه نوشته شود. توجه داشته باشید که نوشتن برنامه ABA تخصصی جدا از اجرای برنامه ABA است و هر فردی که توانایی اجرای برنامه ABA و کار با کودک را دارد دارای تخصص نوشتن برنامه ABA نیست!

آیا روش ABA برای کودکان با سن پایین مناسب است؟

بله. پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که اتفاقا مداخله زودهنگام، به‌ویژه در سنین پایین، تاثیر قابل‌توجهی در بهبود مهارت‌های ارتباطی، زبانی، شناختی و اجتماعی کودکان اتیسم دارد. ای‌بی‌ای با بهره‌گیری از اصول یادگیری، رفتارهای مطلوب را تقویت کرده و رفتارهای نامطلوب را کاهش می‌دهد.

رویکرد ABA در صورت اجرای درست و علمی می‌تواند رشد مهارت‌های پایه را به شیوه‌ای حمایتگرانه تسهیل کنند. بنابراین، کیفیت اجرای برنامه، تخصص درمانگر، و انطباق با نیازهای فردی کودک از عوامل کلیدی در اثربخشی و مناسب بودن ABA در سنین پایین محسوب می‌شوند.

 

آیا روش ABA می‌تواند باعث استرس یا آسیب روانی در کودکان شود؟

خیر، پژوهش‌ها نشان داده است که وقتی روش ABA به درستی و توسط درمانگران آموزش‌دیده اجرا شود، می‌تواند تجربه بسیار مثبتی برای کودکان ایجاد کند. استفاده از تقویت مثبت و ایجاد محیطی حمایت‌گرانه از جمله اصول کلیدی ABA است که باید توسط مربی ABA به درستی اجرا شود.

البته، اجرای نادرست یا استفاده از روش‌های قدیمی‌تر ABA ممکن است باعث ناراحتی شود. به همین دلیل، امروزه تاکید در روش ABA بر استفاده از روش‌های مبتنی بر شواهد و اخلاق‌محور است.

خانواده‌ها لازم است به این نکته توجه داشته باشند که حتما از مربیان ABA زیر نظر مراکز علمی و درمانی با صلاحیت و شاخص‌های علمی بالا بهره بگیرند.

آیا ABA تنها بر رفتارهای سطحی تمرکز می‌کند؟

خیر. ABA تنها به رفتارهای سطحی و قابل مشاهده محدود نمی‌شود، بلکه به بررسی دقیق عوامل زیربنایی، محیطی و عملکردی که منجر به بروز یک رفتار خاص می‌شوند نیز می‌پردازد.

ای بی ای علاوه بر تمرکز بر رفتارهای قابل مشاهده، به تقویت مهارت‌های شناختی، اجتماعی و هیجانی نیز کمک می‌کند. مطالعه‌ای توسط کوپر، هرون و هیوارد (Cooper, Heron & Heward, 2020) نشان داد که مداخلات مبتنی بر ABA می‌تواند منجر به بهبود مهارت‌های ارتباطی، خودتنظیمی و حل مسئله در کودکان، به‌ویژه کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم، شود. این پیشرفت‌ها در توانایی‌های ذهنی و عاطفی اغلب با کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز همراه هستند، زیرا کودک ابزارهای موثرتری برای تعامل با محیط اطراف خود به دست می‌آورد.

بنابراین، ABA نه تنها به تغییر رفتارهای سطحی می‌پردازد، بلکه با نگاهی عمیق‌تر به ساختار رفتار، به رشد همه‌جانبه فرد کمک می‌کند.

نقش حیاتی والدین در اجرای ABA

نقش والدین در موفقیت درمان ABA بسیار حیاتی و غیرقابل‌انکار است. در حقیقت، والدین به عنوان نخستین و مهم‌ترین افراد زندگی کودک، می‌توانند با همکاری نزدیک با تیم درمانی، فرآیند یادگیری را به محیط خانه و زندگی روزمره گسترش دهند. درمان ABA تنها محدود به جلسات درمانی در مرکز یا کلینیک نیست، بلکه تداوم تمرین‌ها، پاداش‌دهی به رفتارهای مثبت و پیگیری برنامه‌های درمانی در خانه نیز بخش مهمی از فرآیند درمان را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل، آموزش والدین برای اجرای اصول پایه ABA و آشنایی با تکنیک‌های تقویت مثبت، ثبت داده‌ها و تعامل صحیح با کودک، از اولویت‌های اصلی در بسیاری از برنامه‌های حرفه‌ای ABA است.

از طرفی، حضور والدین در جلسات مشاوره، ارزیابی‌ها و بازخورد درمانگران باعث می‌شود که برنامه ABA دقیق‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تر طراحی شود. والدین با ارائه اطلاعات دقیق درباره رفتار کودک در خانه، می‌توانند دیدگاه جامع‌تری به تحلیلگران رفتار بدهند. همچنین، کودکانی که والدین‌شان به صورت فعال در فرآیند درمان مشارکت دارند، معمولا پیشرفت سریع‌تر و پایدارتری را تجربه می‌کنند. بنابراین، تقویت نقش والدین در کنار تیم درمانی نه‌تنها باعث افزایش اثربخشی مداخلات می‌شود، بلکه به ایجاد یک محیط حمایتی و منسجم برای رشد و یادگیری کودک کمک می‌کند.

 

تاکید بر اهمیت استمرار و صبر در روند درمان

درمان به روش ABA، هرچند علمی و اثربخش است، اما نیازمند زمان، تداوم و پشتکار فراوان است. بسیاری از مهارت‌هایی که کودکان در طیف اوتیسم باید یاد بگیرند، به دلیل ساختار متفاوت مغز و سبک یادگیری خاص آن‌ها، نیازمند تمرین‌های تکرارشونده و گام‌به‌گام است. نباید انتظار داشت که تغییرات رفتاری یا یادگیری مهارت‌های جدید در مدت کوتاه یا به‌صورت فوری رخ دهد. والدین و خانواده‌ها باید بدانند که ABA مانند ساختن یک بناست؛ آجر به آجر، با دقت و حوصله باید ساخته شود تا به نتیجه مطلوب برسد.

همچنین ممکن است در مسیر درمان، کودک دچار پسرفت‌هایی شود یا به برخی آموزش‌ها مقاومت نشان دهد؛ این بخشی طبیعی از فرایند یادگیری است. در چنین مواقعی، حفظ آرامش، حفظ انگیزه و تداوم اجرای برنامه‌ها بسیار مهم است. تیم درمان ABA به صورت مستمر داده‌ها را تحلیل و برنامه‌ها را اصلاح می‌کند تا بهترین نتیجه حاصل شود، اما پایداری در اجرای توصیه‌ها در خانه نیز نقش کلیدی دارد. والدینی که با صبر، اعتماد به فرآیند درمان و امیدواری مسیر را ادامه می‌دهند، در نهایت شاهد پیشرفت‌هایی ماندگار و عمیق در کودک خود خواهند بود.

مرکز تهران اتیسم پیشگام در ارائه خدمات آموزشی و درمانی ABA برای اوتیسم

مرکز تهران اتیسم اولین و یکی از معدود مراکز علمی معتبر کشور است که خدمات تحلیل رفتار کاربردی (ABA) را با بالاترین استانداردهای بین‌المللی و مبتنی بر جدیدترین یافته‌های علمی دنیا ارائه می‌دهد. در این مرکز، تمام فرایندهای ارزیابی، طراحی، اجرا و نظارت بر برنامه‌های ABA تحت نظر مستقیم تیمی از متخصصان مجرب انجام می‌شود.

در مرکز تهران اتیسم هر برنامه درمانی-آموزشی ABA به‌صورت کاملا فردمحور و اختصاصی ویژه هر کودک طراحی شده و با دقت، طی جلسات منظم توسط ناظران علمی و تیم تخصصی بازبینی و به‌روزرسانی می‌شود. در این مرکز اطمینان حاصل خواهد شد که هر کودک بهترین و اثربخش‌ترین خدمات ممکن را دریافت می‌کند. این نظارت مستمر و توجه به کیفیت اجرا، مرکز تهران اتیسم را به یکی از پیشگامان ارائه خدمات حرفه‌ای ABA در کشور تبدیل کرده است.

مرکز تهران اتیسم با بهره‌مندی از جایگاه علمی-پژوهشی بین‌المللی خود و حضور اساتید برجسته دانشگاه‌های معتبر کشور و متخصصان حوزه اتیسم، همواره در تعامل مستمر با جدیدترین مقالات، پایان‌نامه‌ها و دستاوردهای علمی روز دنیا قرار دارد. این مرکز با رویکردی پژوهش‌محور، برنامه‌های ABA را به‌طور مداوم مورد بازنگری، تحلیل و به‌روزرسانی قرار می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که تمامی مداخلات درمانی مطابق با نوین‌ترین رویکردها و پیشرفت‌های علمی جهان طراحی و اجرا می‌شوند. این پیوستگی علمی، یکی از ویژگی‌های متمایز مرکز تهران اتیسم در ارائه خدمات تخصصی و پیشرفته محسوب می‌شود.

 

 

 

سخن پایانی

درمان ABA، بسیار فراتر از یک روش صرفا آموزشی است. ای‌بی‌ای یک رویکرد علمی، ساختارمند و فردمحور است که با تمرکز بر توانمندسازی افراد، به ویژه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مسیر رشد، یادگیری و تعامل موثر با محیط را هموار می‌کند.

اثربخشی ای‌بی‌ای تنها در تغییر رفتارهای قابل مشاهده خلاصه نمی‌شود، بلکه در پرورش مهارت‌های شناختی، اجتماعی و هیجانی نیز تاثیرگذار است. باید به یاد داشته باشید که موفقیت ABA در گرو اجرای دقیق، اخلاق‌محور و شخصی‌سازی‌شده آن توسط تیمی متخصص و همدل است. 

 

 

منابع علمی

- Lovaas, O. I. (1987). Behavioral treatment and normal educational and intellectual functioning in young autistic children. *Journal of Consulting and Clinical Psychology*, 55(1), 3-9.
- Virués-Ortega, J. (2010). Applied behavior analytic intervention for autism in early childhood: Meta-analysis, meta-regression and dose-response meta-analysis of multiple outcomes. *Clinical Psychology Review*, 30(4), 387-399.
- Eldevik, S., Hastings, R. P., Hughes, J. C., Jahr, E., Eikeseth, S., & Cross, S. (2009). Meta-analysis of early intensive behavioral intervention for children with autism. *Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology*, 38(3), 439-450.
- Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2020). *Applied Behavior Analysis*. Pearson.
- Leaf, J. B., Leaf, R., McEachin, J., Taubman, M., Ala’i-Rosales, S., Ross, R. K., ... & Weiss, M. J. (2016). Applied behavior analysis is a science and, therefore, progressive. *Journal of Autism and Developmental Disorders*, 46(2), 720-731.



۱. Virués-Ortega, J. (2010). *Applied Behavior Analytic Intervention for Autism in Early Childhood: Meta-Analysis, Meta-Regression, and Dose-Response Meta-Analysis of Multiple Outcomes*. Clinical Psychology Review, 30(4), 387-399.
۲. Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2020). *Applied Behavior Analysis* (3rd ed.). Pearson.
۳. Smith, T., & Eikeseth, S. (2011). *O. Ivar Lovaas: Pioneer of Applied Behavior Analysis and Intervention for Children with Autism*. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41(3), 375-378.
۴. Baer, D. M., Wolf, M. M., & Risley, T. R. (1968). *Some Current Dimensions of Applied Behavior Analysis*. Journal of Applied Behavior Analysis, 1(1), 91-97.

   Virués-Ortega, J. (2010). *Applied Behavior Analytic Intervention for Autism in Early Childhood: Meta-Analysis, Meta-Regression, and Dose-Response Meta-Analysis of Multiple Outcomes*. Clinical Psychology Review, 30(4), 387-399.
 Duhon, G. J., Mesmer, E. M., & Atkins, M. E. (2009). *The Impact of Applied Behavior Analysis on Academic Achievement: A Meta-Analysis*. Journal of Behavioral Education, 18(1), 1-15.

 Reichow, B., & Volkmar, F. R. (2010). *Social Skills Interventions for Individuals with Autism: Evaluation for Evidence-Based Practices within a Best Evidence Synthesis Framework*. Journal of Autism and Developmental Disorders, 40(2), 149-166.

Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2020). *Applied Behavior Analysis (3rd ed.). Pearson.

Smith, T., & Eikeseth, S. (2011). *O. Ivar Lovaas: Pioneer of Applied Behavior Analysis and Intervention for Children with Autism*. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41(3), 375-378.

 Leaf, R. B., & McEachin, J. J. (1999). *A Work in Progress: Behavior Management Strategies and a Curriculum for Intensive Behavioral Treatment of Autism*. DRL Books.
Baer, D. M., Wolf, M. M., & Risley, T. R. (1968). *Some Current Dimensions of Applied Behavior Analysis*. Journal of Applied Behavior Analysis, 1(1), 91-97.

Schreibman, L., Dawson, G., & Stahmer, A. C. (2015). *Naturalistic Developmental Behavioral Interventions: Empirically Validated Treatments for Autism Spectrum Disorder*. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(8), 2411-2428.

Lovaas, O. I. (1987). Behavioral Treatment and Normal Educational and Intellectual Functioning in Young Autistic Children. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 55(1), 3-9.

Leaf, R. B., & McEachin, J. J. (1999). A Work in Progress: Behavior Management Strategies and a Curriculum for Intensive Behavioral Treatment of Autism. DRL Books.

---