سازمان ملل متحد هر ساله دوم آوریل را به عنوان روز جهانی آگاهی از اوتیسم گرامی می‌دارد و با برگزاری برنامه‌های متنوع، بر اهمیت حمایت از افراد دارای اتیسم و ارتقای درک عمومی نسبت به تنوع عصبی تاکید می‌کند. این روز از سال ۲۰۰۷، پس از تصویب قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل (A/RES/62/139)، به یک رویداد جهانی تبدیل شده است. هر ساله، سازمان ملل همراه با نهادهای بین‌المللی، دولت‌ها، و فعالان حوزه اتیسم، برنامه‌هایی برای آگاهی‌بخشی، ارتقای حقوق افراد دارای اتیسم و ایجاد سیاست‌های فراگیر اجرا می‌کند.
در کنار گرامیداشت این روز، سازمان ملل یک عنوان ویژه برای هر سال معرفی می‌کند که نشان‌دهنده‌ی تمرکز جهانی بر یک جنبه مهم از زندگی افراد دارای اتیسم است. این شعارها اغلب موضوعاتی مانند دسترسی به آموزش، اشتغال، حقوق بشر، فناوری‌های کمکی و مشارکت اجتماعی را شامل می‌شود.
نام‌گذاری سالانه نه‌تنها موجب افزایش آگاهی عمومی می‌شود، بلکه به سیاست‌گذاران، محققان و سازمان‌های حمایتی جهت می‌دهد تا برای بهبود شرایط زندگی افراد دارای اوتیسم اقدامات عملی انجام دهند.
شعار روز جهانی اتیسم سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴)
سازمان ملل متحد هر ساله تلاش کرده است تا تحقق کامل حقوق بشر و آزادی‌های اساسی افراد دارای اوتیسم را ترویج کند و مشارکت برابر آن‌ها در جامعه را تضمین نماید. در طول سال‌ها، پیشرفت‌های قابل توجهی در این زمینه حاصل شده است که بخش عمده‌ای از آن به لطف تلاش‌های بی‌وقفه‌ی مدافعان افراد دارای اتیسم بوده است، افرادی که تجارب زیسته‌ی خود را به مباحث جهانی وارد کرده‌اند.
امروزه، پس از گذشت بیش از ۱۷ سال، این جنبش جهانی از سطح آگاهی‌رسانی فراتر رفته و به سمت پذیرش، قدردانی و گنجایش اجتماعی حرکت کرده است و بر نقش و مشارکت ارزشمند افراد اوتیستیک در جوامع و سراسر جهان تاکید می‌کند.
مراسم سال ۲۰۲۵، با موضوع «پیشبرد تنوع عصبی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs)»، بر تلاقی میان تنوع عصبی و تلاش‌های جهانی برای توسعه‌ی پایدار تمرکز دارد. این رویداد نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌ها و شیوه‌های فراگیر می‌تواند تغییرات مثبتی برای افراد دارای اوتیسم در سراسر جهان ایجاد کرده و به تحقق اهداف توسعه پایدار کمک کند.
تنوع عصبی (Neurodiversity) چیست؟
تنوع عصبی مفهومی است که بیان می‌کند مغزهای انسان‌ها به‌طور طبیعی به روش‌های متفاوتی عمل می‌کنند و این تفاوت‌ها بخشی از تنوع طبیعی گونه‌ی انسانی هستند. این اصطلاح که در دهه ۱۹۹۰ توسط جودی سینگر، جامعه‌شناس دارای اتیسم، مطرح شد، بر این اصل تاکید دارد که شرایط عصبی مانند اوتیسم، ADHD (اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی)، دیسلکسیا (نارساخوانی)، دیسپراکسیا (اختلال هماهنگی رشدی) و سایر تفاوت‌های شناختی نه به‌عنوان اختلال، بلکه به‌عنوان تنوع طبیعی در عملکرد مغز دیده شوند.
مفهوم تنوع عصبی تلاش می‌کند نگرش‌های سنتی پزشکی و آسیب‌شناسانه را که این شرایط را به عنوان مشکلاتی برای اصلاح یا درمان می‌بینند، به چالش بکشد و در عوض، به پذیرش و حمایت از این تفاوت‌ها بپردازد.
از دیدگاه تنوع عصبی، جامعه باید محیط‌هایی ایجاد کند که همه افراد، بدون در نظر گرفتن نوع پردازش شناختی‌شان، بتوانند پتانسیل‌های خود را شکوفا کنند. این دیدگاه به فراگیری در آموزش، محیط‌های کاری، مراقبت‌های بهداشتی و سیاست‌گذاری عمومی مربوط می‌شود. حمایت از تنوع عصبی به این معناست که به جای تلاش برای تغییر افراد، محیط را تغییر دهیم تا همه افراد، از جمله کسانی که به شیوه‌های متفاوتی فکر و عمل می‌کنند، بتوانند بدون تبعیض و محدودیت در جامعه مشارکت کنند.
شعار «پیشبرد تنوع عصبی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs)» در سال ۲۰۲۵، بر اهمیت ارتباط بین فراگیری عصبی و توسعه پایدار جهانی تاکید دارد. این شعار نشان می‌دهد که احترام به تنوع عصبی و ایجاد فرصت‌های برابر برای افراد با تفاوت‌های شناختی، نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند جوامع را نوآورتر، عادلانه‌تر و پایدارتر سازد.
اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (SDGs) چیست؟
اهداف توسعه پایدار (Sustainable Development Goals – SDGs) مجموعه‌ای از ۱۷ هدف جهانی است که توسط سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ به عنوان بخشی از دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار تصویب شد. این اهداف به‌منظور از بین بردن فقر، محافظت از محیط زیست و اطمینان از برخورداری همگان از صلح و رفاه طراحی شده است. SDGs جایگزین اهداف توسعه هزاره (MDGs) شدند و بر چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی جوامع تاکید دارد.
اهمیت و محورهای اصلی SDGs
اهداف توسعه پایدار، یک چارچوب جهانی برای کشورها، سازمان‌های بین‌المللی و جوامع فراهم می‌کند تا در مسیر توسعه عادلانه و پایدار حرکت کنند. این اهداف در سه بعد اصلی توسعه پایدار یعنی اقتصاد، جامعه و محیط‌زیست تمرکز دارند و تلاش می‌کنند تا به مسائلی مانند تغییرات اقلیمی، نابرابری، حقوق بشر و دسترسی به منابع ضروری بپردازند.
برخی از اهداف کلیدی SDGs شامل موارد زیر هستند:
- محو فقر (SDG 1) و پایان دادن به گرسنگی (SDG 2): تلاش برای از بین بردن فقر شدید و تضمین امنیت غذایی برای همگان.
- سلامت و رفاه (SDG 3): بهبود سلامت عمومی و دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی و درمانی.
- آموزش باکیفیت (SDG 4): تضمین آموزش فراگیر، عادلانه و باکیفیت برای همگان.
- برابری جنسیتی (SDG 5): توانمندسازی زنان و دختران و از بین بردن نابرابری‌های جنسیتی.
- اقدام برای تغییرات اقلیمی (SDG 13): کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوایی و ترویج اقدامات پایدار برای محافظت از محیط زیست.
- کاهش نابرابری‌ها (SDG 10): کاهش شکاف‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع.
- ساختن شهرها و جوامع فراگیر (SDG 11) – طراحی فضاهایی که برای همه مناسب باشد.
نقش SDGs در زندگی روزمره و آینده جهان
اهداف توسعه پایدار نه‌تنها برای دولت‌ها، بلکه برای کسب‌وکارها، سازمان‌های غیردولتی و افراد جامعه نیز اهمیت دارند. شرکت‌ها می‌توانند با استفاده از این اهداف، مدل‌های تجاری پایدار ایجاد کنند، سازمان‌های غیردولتی می‌توانند در اجرای پروژه‌های اجتماعی نقش‌آفرینی کنند و افراد می‌توانند از طریق سبک زندگی آگاهانه، در کاهش مصرف منابع و ترویج عدالت اجتماعی سهیم باشند.
با نزدیک شدن به سال ۲۰۳۰، توجه جهانی به پیشرفت و موانع تحقق SDGs افزایش یافته است. برخی کشورها و سازمان‌ها دستاوردهای قابل توجهی داشته‌اند، اما چالش‌هایی مانند بحران‌های اقتصادی، تغییرات آب‌وهوایی، و نابرابری‌های اجتماعی همچنان مانع تحقق کامل این اهداف هستند. به همین دلیل، همکاری بین‌المللی، سیاست‌های پایدار، و مشارکت جوامع، برای دستیابی به آینده‌ای عادلانه، سالم و پایدار ضروری است.
سخن پایانی
تحقق دنیایی عادلانه، پایدار و فراگیر نیازمند درک، پذیرش و همکاری همه‌جانبه است. روز جهانی آگاهی از اتیسم فرصتی ارزشمند برای یادآوری این موضوع است که احترام به تنوع عصبی نه‌تنها یک ضرورت اخلاقی، بلکه گامی اساسی در مسیر توسعه پایدار و عدالت اجتماعی است. با ایجاد محیط‌های فراگیر، بهبود دسترسی به فرصت‌های برابر و حمایت از سیاست‌های عادلانه، می‌توان جوامعی ساخت که در آن همه افراد، صرف‌نظر از تفاوت‌های شناختی خود، امکان شکوفایی و مشارکت فعال را داشته باشند.
اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، همراه با تلاش‌های مداوم برای پذیرش تنوع عصبی، می‌تواند به ساخت جهانی کمک کند که در آن هیچ‌کس به حاشیه رانده نشود و همه افراد بتوانند در شکل‌دهی به آینده‌ای بهتر نقش‌آفرینی کنند.
اکنون زمان آن رسیده است که از آگاهی فراتر برویم، پذیرش را تقویت کنیم و برای دنیایی عادلانه‌تر و پایدارتر گام برداریم.
نویسنده: دکتر محمد کیانی – مرکز تهران اتیسم