خبرها و تازه‌ها

نویسنده: فاطمه جلالی

اگر تا حالا به معماری‌های قدیمی نگاه کرده باشید، از گنبدهای ایرانی گرفته تا طرح‌های هند و تبّت، حتما آن نقش‌های دایره‌ای و تکراری را دیده‌اید. به این طرح‌ها ماندالا گفته می‌شود، نمادی از «بازگشت به مرکز»، یعنی برگشتن به یک نقطه‌ی امن، منظم و قابل پیش‌بینی. جالب است که همین الگوها، که قرن‌ها در فرهنگ‌ها برای آرامش و توجه درونی استفاده شده‌اند، امروز در کار با کودکان اوتیسم هم مفید شناخته می‌شوند. با تهران اتیسم همراه باشید تا ببینیم ماندالا دقیقا چیست و چه کاربردی برای کودکان اوتیسم دارد؟

ماندالا دقیقا چیست؟

ماندالا (Mandala) واژه‌ای سانسکریت به معنی دایره است و در فرهنگ‌های گوناگون به‌ویژه در بودیسم، هندوئیسم و هنرهای شرقی به‌عنوان نمادی از جهان، هماهنگی، نظم درونی و تمامیت شناخته می‌شود.

ویژگی‌های اصلی ماندالا:

• معمولا شکلی دایره‌ای دارد که از الگوهای هندسی تکرارشونده تشکیل شده است.
• نمادی از هماهنگی میان ذهن، جسم و روح است.
• در مدیتیشن و تمرین‌های آرام‌سازی برای تمرکز و کاهش استرس استفاده می‌شود.
• در روان‌شناسی یونگ، ماندالا به‌ عنوان نمایانگر ناخودآگاه و مسیر رشد فردی شناخته می‌شود.

کارکردهای ماندالا:

• مدیتیشن و آرام‌سازی ذهن
• هنر درمانی (رنگ‌آمیزی ماندالا به آرامش و تمرکز کمک می‌کند)
• بیان نمادین معنویت
• تمرین خلاقیت

چرا ماندالا برای کودکان اوتیسم مفید است؟

• ساختار قابل پیش‌بینی دارد.
  بچه‌هایی که با تغییر یا پیچیدگی مشکل دارند، وقتی با یک طرح حلقه‌به‌حلقه روبه‌رو می‌شوند، احساس امنیت بیشتری می‌کنند. هیچ چیز ناگهانی یا مبهمی در ماندالا نیست.

• به مغز حس «نظم» می‌دهد.
  بافت تکراری شکل‌ها، به‌خصوص دایره‌ها، سیستم عصبی را آرام می‌کند. خیلی از کودکان بدون اینکه خودشان بدانند، با رنگ‌کردن دایره‌ها ضربان قلب و تنششان پایین می‌آید.

• تمرکز را افزایش می‌دهد.
  ماندالا کودک را مجبور به «سرعت کم» می‌کند. هر بخش کوچک باید جداگانه رنگ شود، و این تمرین آرام‌آرام توان توجه را بالا می‌برد.

• کمک می‌کند احساسات را بدون حرف زدن تخلیه کنند.
  خیلی از کودکان اتیسم بیان هیجان را سخت تجربه می‌کنند. ماندالا یک مسیر غیرکلامی می‌دهد تا کودک با رنگ انتخابی‌اش احساسش را نشان بدهد، بدون اینکه کسی از او توضیح بخواهد.

چطور در خانه استفاده کنید؟

• اول با طرح‌های خیلی ساده شروع کنید.
• اجازه بدهید کودک خودش رنگ‌ها را انتخاب کند.
• زمان کوتاه بگیرید: ۵ تا ۱۰ دقیقه کافی است.
• اگر وسط کار خسته شد، مجبورش نکنید ادامه دهد.
• تعریف از «تلاش» مهم‌تر از تعریف از «زیبایی» است.

چیزی بیشتر از یک نقاشی

ماندالا قرار نیست کودک را «عوض» کند. هدفش این است که لحظه‌هایی بسازد که کودک در آن آرام‌تر، متمرکزتر و متصل‌تر باشد، به خودش، به والدینش و به دنیای اطرافش. گاهی همین لحظه‌های کوچک، بزرگ‌ترین تغییرها را شروع می‌کنند.

با همکاری فرزندان تصویر زیر را رنگ آمیزی می‌کنید.

اختلال طیف اوتیسم (ASD) می‌تواند برای کودک و والدین چالشهای زیادی به همراه داشته باشد. مشکلات در ارتباط اجتماعی، رفتارهای تکراری، اضطراب و… اما تحقیقات نشان می‌دهد که فعالیت‌های گروهی بازی، ورزش و موسیقی و رقص می‌تواند به رشد مهارت‌های حرکتی، اجتماعی و هیجانی این کودکان کمک کند. حضور فعال مادر در این فعالیت‌ها، علاوه بر کمکهای فراوانی که به کودک می‌کند، باعث آرامش، شادی بهبود روحیه و افزایش اعتماد به نفس مادر نیز می‌شود. با تهران اتیسم همراه باشید تا برخی از مزیت‌های کلاس‌های گروهی مادر و کودک اوتیسم که با بازی، موسیقی، ورزش و رقص همراه است را مرور کنیم.

 چرا کلاس‌های گروهی مادر و کودک اوتیسم با بازی، موسیقی، ورزش و رقص مهم است؟

فعالیتهای جسمانی ساده مانند دویدن، پرش، رقص و بازی‌های گروهی باعث تقویت مهارت‌های حرکتی و هماهنگی بدن کودک می‌شود. این فعالیت‌ها به کودک کمک می‌کند تا کنترل بهتری روی حرکت‌های خود داشته باشد و فعالیت‌های روزمره را با اعتماد به نفس بیشتری انجام دهد. بازی و ورزش همچنین فرصتی برای تجربه کردن محیط‌های جدید و یادگیری مهارت‌های حرکتی پیچیده‌تر فراهم می‌کند و به رشد جسمانی کودک کمک می‌کند.

علاوه بر جنبه‌های جسمانی، بازی و ورزش تاثیر بسیار مهمی بر توانایی‌های اجتماعی و هیجانی کودک دارد. شرکت در بازی‌های گروهی باعث می‌شود کودک مهارت‌های اجتماعی مانند همکاری، صبر، رعایت نوبت و تعامل با دیگران را تمرین کند. همچنین فعالیت‌های شاد و هیجانی می‌تواند اضطراب کودک را کاهش دهد، رفتارهای تکراری را کمتر کند و اعتماد به نفس او را افزایش دهد. 

مطالعات متعدد نشان داده‌است که ترکیب ورزش، بازی و موسیقی باعث:

• تقویت مهارت‌های حرکتی و هماهنگی بدن کودک
  فعالیت‌های بدنی مثل دویدن، پرش و رقص به کودک کمک می‌کند تا کنترل بهتری روی حرکت‌های خود پیدا کند و هماهنگی دست و پا و تعادلش تقویت شود.
• افزایش تعامل اجتماعی و کاهش رفتارهای تکراری
  بازی‌های گروهی و فعالیت‌های مشترک باعث می‌شود کودک مهارت‌های اجتماعی مانند همکاری، نوبت گرفتن و تعامل با دیگران را یاد بگیرد و رفتارهای تکراری یا اضطراب‌آور او کاهش یابد.
• بهبود خلق و خوی و کاهش اضطراب کودک
  فعالیت‌های شاد و همراه با موسیقی باعث ترشح هورمون‌های شادی‌آور مانند دوپامین و اندورفین می‌شود، که موجب آرامش، انگیزه و حس مثبت در کودک می‌گردد.

مزیت حضور مادر کلاس مادر و کودک اوتیسم

نام این کلاس‌ها «کلاس مادر و کودک اوتیسم» است، زیرا حضور مادر در این جلسات به همان اندازه حضور کودک اهمیت و ضرورت دارد. به همین دلیل، این کلاس‌ها صرفا یک دوره بازی و ورزش برای کودک نیستند، بلکه فضایی مشترک برای رشد، یادگیری و ارتباط نزدیک مادر و کودک فراهم می‌کنند.

حضور فعال مادر در فعالیت‌های بازی، ورزش و موسیقی و رقص باعث می‌شود پیوند عاطفی بین مادر و کودک قوی‌تر شود. وقتی مادر با کودک می‌خندد، می‌رقصد و همراه او بازی می‌کند، کودک احساس امنیت و آرامش بیشتری پیدا می‌کند. این تجربه‌های مشترک باعث می‌شود کودک اعتماد به نفس بالاتری در تعامل با مادر و دیگران پیدا کند و لحظات شادی‌آوری را در کنار مادر تجربه کند که در رشد عاطفی و اجتماعی او تاثیر مثبت دارد.

کلاس‌های مادر و کودک علاوه بر فوایدی که برای کودک دارد، برای خود مادر هم بسیار مفید است. مادر می‌تواند از فشارها و استرس‌های روزمره فاصله بگیرد، لحظاتی شاد و آرام را تجربه کند و حس موفقیت و رضایت از نقش والدگری خود را افزایش دهد. فعالیت‌های ورزشی و رقصی پرتحرک باعث افزایش جریان خون، تقویت عضلات و بهبود سلامت قلبی-عروقی می‌شود و همچنین سطح هورمون‌های شادی‌آور مانند دوپامین و اندورفین را افزایش می‌دهد، که موجب احساس انرژی، خوشحالی و کاهش اضطراب می‌گردد. دیدن شادی و پیشرفت کودک باعث ایجاد انگیزه و انرژی مثبت بیشتر در مادر می‌شود و تجربه‌ای مشترک، فعال و خوشایند را برای هر دو فراهم می‌کند.

مزیت گروهی بودن کلاس‌های مادر و کودک اوتیسم

شرکت در کلاس‌های گروهی نه تنها باعث سرگرمی و نشاط کودک می‌شود، بلکه مهارت‌های اجتماعی او را هم تقویت می‌کند. دیدن و تعامل با دیگر کودکان و مادران باعث یادگیری رفتارهای اجتماعی، صبر و همکاری می‌شود و کودک فرصت پیدا می‌کند تجربه‌های جدید و مثبت را در کنار همسالان و بزرگسالان در محیطی امن تجربه کند. برای مادران هم حضور در جمع، ایجاد حس حمایت و انگیزه می‌کند و باعث می‌شود از تجربه‌های دیگر والدین بیاموزند و احساس تنهایی کمتری داشته باشند.

نقش موسیقی و شادی در رشد کودک اوتیسم

موسیقی و ریتمهای شاد انگیزه کودک برای حرکت، بازی و تجربه فعالیتهای جدید را افزایش می‌دهد. شنیدن صداها و آهنگهای ریتمیک باعث تحریک مغز کودک می‌شود و مهارتهای حرکتی، هماهنگی دست و پا و توانایی‌های شناختی او را تقویت می‌کند.

فعالیت‌های همراه با موسیقی، حتی فعالیت‌هایی ساده مانند تکان دادن دست‌ها یا رقصیدن، می‌تواند به تمرکز، تنظیم هیجان و خلق و خوی مثبت کودک کمک کند و به او احساس لذت و موفقیت بدهد.

وقتی مادر و کودک با هم می‌رقصند، بازی می‌کنند و به ریتم موسیقی واکنش نشان می‌دهند، این شادی و انرژی مثبت نه تنها تجربه لحظاتی شاد را برای هر دو فراهم می‌کند، بلکه رابطه عاطفی آنها را نیز تقویت می‌کند. تعامل مشترک در قالب موسیقی و حرکت باعث ایجاد حس همکاری، ارتباط غیرکلامی و همدلی می‌شود و کودک یاد می‌گیرد که از طریق شادی و بازی با مادرش تعامل کند. این تجربه‌ها نقش مهمی در تقویت پیوند عاطفی و ایجاد خاطرات مثبت مشترک دارند و تاثیر بلندمدتی بر رشد هیجانی و اجتماعی کودک می‌گذارند.

بهترین کلاس‌های گروهی مادر و کودک اوتیسم را در مرکز تهران اتیسم تجربه خواهید کرد

مرکز تهران اتیسم سال‌هاست که با ارائه کلاس‌های گروهی مادر و کودک اوتیسم، فضایی امن، علمی و شاد برای رشد جسمی، اجتماعی و هیجانی کودکان فراهم کرده است. این کلاس‌ها در محیطی جذاب و انگیزه‌بخش برگزار می‌شود و به گونه‌ای طراحی شده‌است که کودک بتواند با آزادی حرکت، بازی و موسیقی، تجربه‌های لذت‌بخش و رشد‌ دهنده‌ای را همراه با مادر خود داشته باشد.

مربی کلاس‌های مادر و کودک مرکز تهران اتیسم یک متخصص ورزشی و مربی فدراسیون است و همزمان مربی ABA نیز می‌باشد. او تجربه‌ی کاملی در زمینه آموزش فعالیت‌های ورزشی به کودکان دارای اوتیسم دارد. بنابراین هر بازی، حرکت و فعالیتی که انجام می‌شود، با در نظر گرفتن نیازهای خاص کودک و اهداف رشد حرکتی، اجتماعی و هیجانی طراحی شده است.

شرکت در این کلاس‌ها باعث می‌شود کودک شما مهارت‌ها و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند و مادر بتواند از لحظات شادی، تعامل و ارتباط مثبت با فرزند خود لذت ببرد.

اگر تمایل به آشنایی با کلاس‌های مادر و کودک مرکز تهران اتیسم دارید برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام به این صفحه مراجعه کنید.

منابعی که برای نگارش این مقاله استفاده شد:

Analyzing the influence of physical exercise interventions on social skills in children with autism spectrum disorder: insights from meta-analysis – link

A Systematic Review of Scientific Studies on the Effects of Music in People with or at Risk for Autism Spectrum Disorder – link

The Impact of a Music- and Movement-Based Intervention on Motor Competence, Social Engagement, and Behavior in Children with Autism Spectrum Disorder – link

نویسنده: رسول رحمتی

خواب نقش اساسی در رشد ذهنی، جسمی و رفتاری همه کودکان دارد، اما در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مشکلات خواب بسیار شایع‌تر و پیچیده‌تر هستند. این اختلالات نه‌تنها بر سلامت و عملکرد کودک تاثیر می‌گذارد، بلکه موجب افزایش فشار ذهنی و جسمی بر خانواده‌ها نیز می‌شود. راهنمای حاضر به زبان ساده اما علمی، شما را با انواع مشکلات خواب، دلایل آن و راهکارهای کاربردی برای بهبود وضعیت خواب فرزندتان آشنا می‌کند. با تهران اتیسم همراه باشید.

مشکلات رایج خواب در کودکان اتیسم

بیشتر کودکان دارای اوتیسم دست‌ کم با یکی از اشکال اختلال خواب رو به‌ رو هستند. از شایع‌ترین مشکلات می‌توان به مواردی مانند دیر به خواب رفتن، بیدارشدن‌های مکرر در شب، مشکل در بخواب رفتن پس از بیداری، خواب سبک و ناآرام، اضطراب‌های شبانه و نداشتن الگوی خواب منظم اشاره کرد. این مشکلات ممکن است باعث خستگی مزمن، تحریک‌پذیری، افزایش رفتارهای ناسازگار و کاهش تمرکز در کودک شوند. همچنین خانواده‌ها نیز به دلیل خواب ناکافی، دچار فرسودگی و اضطراب بیشتر خواهند شد.

چرا خواب در اوتیسم دچار مسئله می‌شود؟

دلایل اختلال خواب در کودکان مبتلا به اوتیسم چندگانه‌ است. نخست، عوامل زیستی از جمله اختلال در ترشح ملاتونین، هورمون تنظیم‌کننده خواب، نقش مهمی دارند. مطالعات نشان داده‌اند که ریتم شبانه‌روزی در بسیاری از این کودکان دچار ناهماهنگی است. دوم، بسیاری از آن‌ها دچار مشکلات حسی‌اند؛ مثلا حتی نور کم، صداهای معمولی یا حتی بافت لباس خواب می‌تواند برای آن‌ها تحریک‌کننده باشد. سوم، اضطراب، افکار تکراری و نیاز به حفظ روتین‌های خاص باعث دشواری در آرام شدن ذهن قبل از خواب می‌شود. چهارم، عواملی مانند نور زیاد اتاق، سر و صدای محیط و مصرف کافئین یا قند قبل از خواب هم در این مشکلات دخیل‌اند.

تغییر فصل و تاثیر آن بر خواب کودکان اوتیسم

تغییر فصل‌ها، به‌ویژه از تابستان به پاییز یا زمستان، می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر خواب کودکان اوتیستیک داشته باشد. این تغییرات گاهی ناشی از کاهش نور طبیعی، سرد شدن هوا، افزایش ساعات تاریکی یا تغییر در فعالیت‌های روزانه هستند. کاهش میزان نور روز باعث کاهش ترشح ملاتونین در زمان مناسب شده و ممکن است زمان به خواب رفتن را به تاخیر بیندازد. برخی کودکان نیز ممکن است با کوتاه‌تر شدن روزها دچار مسئله در تشخیص زمان خواب شوند. والدین باید در این دوران با ملایمت و به‌تدریج برنامه خواب را تنظیم کرده و از ابزارهایی مانند چراغ خواب با نور تدریجی یا تنظیم روتین ثابت‌تر استفاده کنند. همچنین بهتر است لباس خواب متناسب با تغییر دما انتخاب شود تا کودک احساس راحتی بیشتری داشته باشد.

چگونه می‌توان خواب کودک اوتیسم را بهبود داد؟

خوشبختانه، با شناخت دقیق‌تر دلایل و ایجاد تغییراتی ساده اما موثر، بسیاری از مشکلات خواب در کودکان دارای اوتیسم قابل مدیریت است. ایجاد «روتین خواب» منظم یکی از موثرترین روش‌ها است. این روتین باید شامل فعالیت‌هایی آرام‌بخش باشد؛ مانند حمام گرم، پوشیدن لباس خواب، خواندن کتاب یا گوش‌دادن به موسیقی ملایم. مهم است که این مراحل هر شب در ساعت مشخصی و با ترتیبی ثابت انجام شوند.

والدین می‌توانند با استفاده از داستان‌های اجتماعی به کودک کمک کنند تا مفهوم خواب و اهمیت آن را بهتر درک کند. همچنین استفاده از برنامه‌های تصویری که مراحل قبل از خواب را نشان می‌دهد، می‌تواند برای کودکانی که تفکر بصری قوی دارند، بسیار مفید باشد.

محیط خواب باید تا جای ممکن آرام، تاریک و ساکت باشد. استفاده از پرده‌های ضخیم، حذف نورهای مزاحم مانند نور آبی گوشی و تبلت، تنظیم دمای مناسب، استفاده از تخت و ملحفه‌های راحت و در صورت نیاز، به‌کارگیری چراغ خواب کم‌نور می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.

نقش فعالیت روزانه و رفتارهای پیش از خواب

کودکانی که در طول روز فعالیت بدنی کافی ندارند، معمولا شب‌ها انرژی زیادی دارند و دیرتر به خواب می‌روند. بنابراین، توصیه می‌شود فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، بازی‌های حسی یا ورزش سبک در برنامه روزانه کودک گنجانده شود. همچنین بهتر است حداقل یک ساعت قبل از خواب، استفاده از ابزارهای الکترونیکی کاملا قطع شود. این وسایل با ایجاد تحریک حسی و مهار ترشح ملاتونین، فرآیند خوابیدن را دشوار می‌کنند.

همچنین وعده غذایی شبانه باید سبک و زود مصرف شود. مصرف غذاهای سنگین، چرب یا شیرین در نزدیکی زمان خواب می‌تواند روند خواب را مختل کند. برخی کودکان به دلیل حساسیت گوارشی ممکن است نسبت به برخی خوراکی‌ها واکنش نشان دهند که در کیفیت خواب آن‌ها تاثیر دارد.

دفترچه خواب

یکی از ابزارهای کاربردی برای پیگیری وضعیت خواب کودک، تهیه روزنوشت خواب است. در این دفترچه، والدین می‌توانند ساعت‌های خوابیدن و بیدار شدن کودک، دفعات بیدار شدن در شب، خلق‌وخوی صبحگاهی و هر فعالیت مهمی که قبل از خواب انجام شده را ثبت کنند. با بررسی این یادداشت‌ها، الگوهای تکرارشونده شناسایی می‌شود و می‌توان فهمید کدام راهکارها موثر بوده‌ است. دقت کنید که استفاده از دفترچه ثبت وقایع در بسیاری از مسائل کودکان دارای اتیسم می‌تواند بسیاری از مولفه‌ها را روشن کند و به خانواده برای مداخله کمک نماید و همچنین این اطلاعات هنگام مراجعه به پزشک یا روان‌شناس کودک، بسیار مفید واقع می‌شود. در مواردی که نیاز به حمایت‌های درمانی یا دریافت خدمات ویژه وجود دارد، داشتن گزارش دقیق از وضعیت خواب، روند دریافت خدمات را تسهیل می‌کند.

مراقبت از والدین ضروری است

بسیاری از والدین، به‌ویژه مادران، در نتیجه بیدار شدن‌های مکرر کودک دچار اختلال خواب و فرسودگی مزمن می‌شوند. بسیار اهمیت دارد که والدین نیز برای سلامت خود برنامه‌ریزی کنند. در زمان‌هایی که کودک در خواب است، والدین باید از فرصت برای استراحت استفاده کنند. اگر امکان دارد، وظایف شبانه را بین والدین تقسیم کرده یا از اطرافیان برای مراقبت مقطعی از کودک کمک بگیرند.

چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟

اگر پس از اجرای تمام این راهکارها همچنان خواب کودک بی‌کیفیت است، یا اختلالات خواب باعث اختلال جدی در زندگی روزمره شده‌، بهتر است با روانپزشک کودک و نوجوان مشورت نمائید. همچنین اگر از مرکز تهران اتیسم خدمت می‌گیرید می‌توانید برای دریافت مشاوره تخصصی با متخصصان مرکز در ارتباط باشید.

منابعی که برای نگارش این مقاله استفاده شد:

National Autistic Society UK. "Sleep – a guide for parents of autistic children." autism.org.uk
Malow BA, et al. "Sleep in children with autism spectrum disorders." Current Neurology and Neuroscience Reports, 2012.
Carmassi C, et al. "Systematic review of sleep disturbances and circadian sleep desynchronization in autism spectrum disorder." Clinical Neuropsychiatry, 2019.
Richdale AL, Schreck KA. "Sleep problems in autism spectrum disorders: prevalence, nature, & possible biopsychosocial aetiologies." Sleep Medicine Reviews, 2009.
Kaku SM, Voos AC. "Strategies to improve sleep in children with autism spectrum disorder: A review." Journal of Pediatric Health Care, 2022.
Autism Speaks. "Sleep Toolkit for Parents." autismspeaks.org