نویسنده: دکتر محمد کیانی

مقاله‌ای که در ادامه می‌خوانید، خلاصه‌ای است از گزارشی علمی تازه منتشرشده در نشریه معتبر نیچر در سال ۲۰۲۵ با عنوان “افزایش نرخ ابتلا به اوتیسم: واقعا چه چیزی پشت این افزایش است؟“. این گزارش توسط هلن پیرسون، روزنامه‌نگار علمی باسابقه نشریه و متخصص در حوزه ژنتیک و علوم اعصاب، نوشته شده است. پیرسون با همکاری گروهی از پژوهشگران علوم رفتاری و عصب‌زیست‌شناسی، به بررسی این پرسش پرداخته که چرا در سال‌های اخیر آمار تشخیص اوتیسم در جهان به‌شدت افزایش یافته است و آیا این افزایش واقعا به معنای بیشتر شدن موارد اوتیسم است یا بهبود در روش‌های شناسایی و آگاهی عمومی؟

آنچه در ادامه می‌خوانید، چکیده‌ای ساده از مهم‌ترین نکات علمی و اجتماعی این مقاله است.

اخیرا مقامات بهداشت در ایالات متحده از افزایش چشمگیر تشخیص اختلال طیف اوتیسم خبر داده‌اند به گونه‌ای که از تقریبا ۱ در ۱۵۰ کودک ۸ ساله در سال ۲۰۰۰، به حدود ۱ در ۳۱ کودک ۸ ساله در سال ۲۰۲۲ رسیده است. این افزایش توجه عمومی را برانگیخته و باعث مطرح شدن پرسش‌هایی مانند «آیا اوتیسم واقعا در حال گسترش است؟» و «آیا عوامل محیطی مقصرند؟» شده است.

برخی از افراد، از جمله شخصیتی مثل رابرت کندی جونیور، وزیر بهداشت ایالات متحده آمریکا، ادعا کرده‌اند که این افزایش به خاطر وجود سموم محیطی یا عوامل ناشناخته دیگر است و وعده داده‌اند که «عامل مقصر» را کشف خواهند کرد. اما دانشمندان می‌گویند که این طرز تفکر، نادیده گرفتن ده‌ها سال تحقیقات علمی است که نشان داده‌اند وضعیت بسیار پیچیده‌تر است.

محققان معتقدند که افزایش تشخیص اوتیسم ممکن است بیشتر به عوامل غیرواقعی یا سنجشی برگردد تا واقعا رشد بیش از پیش وقوع بیماری. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

• آگاهی بیشتر و تشخیص زودتر و بهتر
• تغییر در معیارهای تشخیصی اوتیسم
• دسترسی بهتر به خدمات تشخیص
• فشارهای اجتماعی و تمایل والدین برای بررسی دقیق‌تر

همه این عوامل ممکن است باعث شوند تعداد کودکان تشخیص‌داده‌شده افزایش یابد، حتی اگر در واقع نسبت واقعی اوتیسم تغییر چشمگیری نکرده باشد.

مقاله تاکید می‌کند که ژنتیک سهم مهمی در اوتیسم دارد و در بیشتر موارد، عوامل ژنتیکی بنیادین در افزایش خطر اوتیسم دخیل‌اند. در عین حال، نمی‌توان نقش عوامل محیطی را به‌طور کامل حذف کرد. اما شواهد موجود نشان می‌دهد که هیچ عامل واحد محیطی تعیین‌کننده‌ای تاکنون پیدا نشده است که بتواند مسئول افزایش بزرگ تشخیص‌ها باشد.

مقاله هشدار می‌دهد که ساده‌سازی مسئله مثل اینکه گفته شود «اوتیسم به‌دلیل یک سم ناشناخته است» می‌تواند عمومی و رسانه‌ها را گمراه کند و موجب ترس و هیجان‌زدگی شود. چنین ادعاهایی گاه منجر به پروژه‌ها یا مطالعاتی می‌شوند که از نظر علمی ضعیف هستند و حتی می‌توانند منابع مالی را به مسیرهای ناپایدار هدایت کنند.

برای والدینی که نگران افزایش اوتیسم هستند، پیام این است: تشخیص‌های بیشتر لزوما نشانه‌ افزایش واقعی شیوع نیست، بلکه ممکن است نشان‌دهنده بهتر شدن آگاهی، تشخیص و دسترسی باشد. این مهم است که به منابع علمی معتبر توجه شود، ادعاهای ساده‌انگارانه را نقد کنیم و هنگام شنیدن خبرهایی درباره «عامل کشف نشده» با دید نقادانه بنگریم.

پژوهش‌های ژنتیکی بزرگ در سال‌های اخیر نشان داده‌اند که اوتیسم تا حد زیادی ریشه در ژن‌ها دارد. بررسی ژنوم ده‌ها هزار نفر نشان می‌دهد که بیش از هزار ژن مختلف می‌توانند در افزایش احتمال اوتیسم نقش داشته باشند. بیشتر این ژن‌ها در فرایندهایی مثل تشکیل سیناپس‌ها (ارتباط بین نورون‌ها) و انتقال پیام‌های عصبی نقش دارند. به بیان ساده‌تر، ژن‌های مرتبط با اوتیسم اغلب در شکل‌گیری و تنظیم ارتباطات مغزی دست دارند. اما نکته جالب این است که هیچ ژنی به‌تنهایی «عامل اوتیسم» نیست؛ بلکه ترکیب خاصی از ژن‌ها و نحوه تعاملشان با محیط تعیین می‌کند که آیا ویژگی‌های اتیسم بروز خواهند کرد یا نه. در واقع، اوتیسم یک اختلال «چندژنی» است، نه تک‌علتی.

گرچه ژنتیک نقش اصلی را دارد، پژوهش‌ها نشان می‌دهند عوامل محیطی نیز می‌توانند اثرگذار باشد. اما نه به شکل علت مستقیم. عواملی مثل آلودگی هوا، تغذیه مادر، عفونت‌های دوران بارداری یا سن والدین ممکن است به‌صورت جزئی روی رشد مغز اثر بگذارند، به‌ویژه اگر کودک زمینه ژنتیکی خاصی داشته باشد.

به‌عنوان مثال، بعضی مطالعات کوچک نشان داده‌ است که قرار گرفتن مادر در معرض آلودگی شدید هوا در دوران بارداری، می‌تواند با افزایش اندک خطر اوتیسم همراه باشد، اما این اثر در مقایسه با تاثیر ژن‌ها بسیار ناچیز است. به همین دلیل، دانشمندان می‌گویند که اوتیسم نتیجه تعامل پیچیده بین ژن و محیط است، نه حاصل یک عامل خارجی یا «سم خاص» که بتوان آن را شناسایی و حذف کرد.

منبع: +