نویسنده: رسول رحمتی

بازبینی و ویرایش: دکتر محمد کیانی

کودکان دارای اوتیسم گاهی رفتارهایی رو بارها و بارها تکرار می‌کنند. این رفتارها میتواند به خاطر کمبود بعضی ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد (مثل روی، منیزیم و ویتامین دی) که برای کارکرد صحیح مغز بسیار حیاتی هستند. وقتی این مواد ناکافی باشد، مغز عملکرد درستی نخواهد داشت و رفتارهای تکراری زیاد می‌شود. تحقیقات جدید نشان داده است که بررسی تامین کافی این مواد منجر به بهبود رفتار می‌شود. در ادامه این با تهران اتیسم همراه باشید تا یافته‌های علمی جدید را بررسی کنیم.

رفتارهای تکراری یکی از نشانه‌های اصلی در کودکان دارای اختلال طیف اتیسم است که شامل حرکت‌های مکرر، تمرکز بیش از حد روی اشیاء یا نظم خاصی در کارها می‌شود. این رفتارها گاهی می‌توانند مانع یادگیری، بازی با دیگران یا داشتن تعاملات اجتماعی مؤثر شوند. در سال‌های اخیر، پژوهش‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که وضعیت تغذیه‌ای کودکان ممکن است نقش مهمی در بروز یا کاهش این رفتارها داشته باشد. برخی ریزمغذی‌ها مانند روی، منیزیم و ویتامین د، برای رشد و عملکرد مناسب مغز بسیار حیاتی هستند.

نقش ریزمغذی‌ها در عملکرد مغز

روی و منیزیم به مغز کمک می‌کنند تا انتقال پیام‌های عصبی به‌درستی انجام شود. نبودن مقدار کافی این مواد در بدن می‌تواند باعث بی‌قراری، اضطراب و رفتارهای تکراری شود. ویتامین د نیز به رشد مغز، عملکرد سیستم ایمنی و تنظیم خلق‌وخو کمک می‌کند. کمبود این مواد در خون کودکان دارای اتیسم بیشتر از کودکان دیگر مشاهده شده است و این مسئله ممکن است بر شدت علائم رفتاری آن‌ها تاثیر بگذارد.

یافته‌های پژوهشی جدید

در یک پژوهش معتبر در سال ۲۰۲۳، محققان به ۶۰ کودک دارای اتیسم، به مدت ۳ ماه مکمل‌های روی و منیزیم دادند. نتایج نشان داد که رفتارهای تکراری این کودکان کمتر شد و سطح بی‌قراری‌شان نیز کاهش یافت. همچنین مطالعه‌ای دیگر در سال ۲۰۲۴ نشان داد کودکانی که سطح ویتامین D خونشان بالاتر بود، رفتارهای تکراری کمتری داشتند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که مصرف درست و علمی ریزمغذی‌ها می‌تواند بخشی از برنامه درمانی موثر باشد.

تفاوت‌های فردی و عوامل زمینه‌ای در پاسخ به ریزمغذی‌ها

یکی از نکات مهمی که در استفاده از مکمل‌های تغذیه‌ای باید در نظر گرفته شود، تفاوت‌های فردی در پاسخ به آن‌هاست. ژنتیک، سطح متابولیسم، وضعیت گوارشی و وجود سایر مشکلات پزشکی می‌تواند تعیین‌کننده باشد که یک کودک تا چه حد از مصرف این ریزمغذی‌ها سود می‌برد. برای مثال، برخی از کودکان دارای اتیسم دچار مشکلات جذب در دستگاه گوارش هستند که باعث می‌شود حتی با مصرف مکمل‌ها، سطح مواد مغذی در خون بالا نرود. همچنین، عواملی مانند نوع رژیم غذایی، میزان قرارگیری در معرض نور خورشید (برای ویتامین D)، یا مصرف داروهای خاص می‌تواند در اثربخشی مکمل‌ها نقش داشته باشد. بنابراین، بررسی جامع وضعیت بدنی هر کودک قبل از آغاز مداخله تغذیه‌ای، ضروری است.

تغذیه در کنار سبک زندگی روزمره

برای اینکه تاثیر ریزمغذی‌ها در کاهش رفتارهای تکراری به‌درستی ظاهر شود، لازم است تغذیه بخشی از یک رویکرد جامع به سبک زندگی کودک باشد. خواب کافی، فعالیت بدنی منظم و کاهش استرس‌های محیطی نیز بر عملکرد مغز و تنظیم رفتاری تاثیر دارند. مثلا کمبود خواب می‌تواند اثر مثبت ویتامین D یا منیزیم را خنثی کند، یا تغذیه سالم در کنار زمان‌بندی منظم وعده‌های غذایی می‌تواند به ثبات خلق‌وخوی کودک کمک کند. بنابراین، بهبود وضعیت تغذیه‌ای نباید به‌صورت جداگانه دیده شود، بلکه باید در چارچوب یک سبک زندگی حمایتگر و منظم قرار بگیرد که نیازهای جسمی و روانی کودک را هم‌زمان در نظر می‌گیرد.

کاربرد درمانی و احتیاط‌ها

مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای باید حتما با تجویز پزشک و بعد از انجام آزمایش خون انجام شود. هر کودکی ممکن است واکنش متفاوتی نشان دهد، به‌ویژه اگر شدت علائم یا شرایط بدنی خاصی داشته باشد. این روش درمانی به‌تنهایی کافی نیست، اما اگر همراه با روش‌های تخصصی مانند تحلیل رفتار کاربردی باشد، اثربخشی آن بیشتر خواهد شد.

سخن پایانی

تحقیقات نشان می‌دهند که تامین مناسب مواد مغذی مانند روی، منیزیم و ویتامین D، می‌تواند نقش مهمی در کاهش رفتارهای تکراری در کودکان دارای اختلال طیف اتیسم داشته باشد. این یافته‌ها به ما کمک می‌کند تا درمان‌های تلفیقی و هدفمندتری برای این کودکان طراحی کنیم.

اگر در این زمینه برای کودک خود نیاز به مشاوره دارید می‌توانید از متخصصان مرکز تهران اتیسم راهنمایی بگیرید.

منابع

Yasuda, H., & Tsutsui, T. (2023).
Effects of zinc and magnesium supplementation on repetitive behaviors in children with autism spectrum disorder: A double-blind randomized trial.
Nutrients, 15(6), 1189.
https://doi.org/10.3390/nu15061189

Saad, K., Abdel-Rahman, A. A., Elserogy, Y. M., Al-Atram, A. A., & Bjørklund, G. (2024).
Vitamin D status in autistic children and the impact of vitamin D supplementation on behavioral symptoms: A randomized clinical trial.
Child Neurology Open, 11, 1–۹.
https://doi.org/10.1177/2329048X241171235

Adams, J. B., Audhya, T., McDonough-Means, S., Rubin, R. A., Quig, D., & Geis, E. (2023).
Nutritional and metabolic status of children with autism vs. neurotypical children, and the association with autism severity.
Autism Research and Treatment, 2023, Article ID 5840934.
https://doi.org/10.1155/2023/5840934

---

نویسنده: سیدرسول رحمتی
بازبینی و ویرایش: دکتر محمد کیانی

نظریه ذهن (Theory of Mind) یکی از توانایی‌های شناختی کلیدی در انسان است که امکان درک افکار، باورها، احساسات و نیات دیگران را فراهم می‌سازد. این توانایی نقش مهمی در برقراری تعاملات اجتماعی دارد. در کودکان با اختلال طیف اتیسم (ASD)، اختلال در رشد نظریه ذهن یکی از ویژگی‌های بارز محسوب می‌شود که می‌تواند به مشکلات در ارتباطات اجتماعی، همدلی و درک رفتارهای دیگران منجر شود. مطالعات نشان داده که تعامل چهره‌به‌چهره یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری این توانایی در اوایل زندگی کودک است. در ادامه با تهران اتیسم همراه باشید تا درباره اهمیت تعامل چهره به چهره در کودکان دارای اوتیسم صحبت کنیم.

 

توانایی نظریه ذهن دقیقا چیست؟

در مورد توانایی نظریه ذهن و اهمیت آن در بالا نوشتیم، اما بیاید این مثال را با هم مرور کنیم تا درک خوبی از نظریه ذهن پیدا کنیم.

فرض کنید آرش و خواهرش در اتاقی هستند. خواهر عروسکش را زیر تخت می‌گذارد و از اتاق بیرون می‌رود. حالا آرش عروسک را برمی‌دارد و داخل کمد می‌گذارد. حالا از آرش می‌پرسیم:

«وقتی خواهرت برگرده دنبال عروسکش، کجا رو نگاه می‌کنه؟»
اگر آرش بگوید: «زیر تخت»، یعنی او درک کرده که خواهرش همچنان باور دارد که عروسک زیر تخت است (چون خواهر جا به جا شدن مکان عروسک توسط آرش را ندیده). با این پاسخ یعنی آرش توانایی «نظریه ذهن» دارد.

حالا فرض کنیم توانایی نظریه ذهن در آرش توسعه پیدا نکرده است. در این حالت آرش پاسخ می‌دهد: “داخل کمد“

در واقعیت، خواهر آرش خبر ندارد که عروسک داخل کمد است ولی چون آرش توانایی نظریه ذهن ندارد و می‌داند که عروسک داخل کمد است، از نظر ذهنی این تفکیک را نمی‌تواند قائل شود که خواهرش جور دیگری فکر می‌کند.

نقش تعامل چهره‌به‌چهره در رشد اجتماعی-شناختی در سال‌های ابتدایی زندگی

نوزادان از طریق نگاه کردن به چهره مراقبان خود (مادر، پدر، دایه و…)، لبخند زدن، تقلید حالات چهره و دنبال‌کردن نگاه دیگران، شروع به یادگیری درک ذهنی دیگران می‌کنند. تعامل چهره‌به‌چهره نوعی کانال اولیه برای رشد اجتماعی-شناختی است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکان دارای رشد عادی معمولا در سن ۱۸ تا ۲۴ ماهگی قادر به درک ابتدایی از باورهای دیگران هستند. این در حالی است که کودکان دارای اتیسم در همین بازه سنی، معمولا از برقراری ارتباط چشمی پرهیز می‌کنند، حالات چهره دیگران را کمتر تقلید می‌کنند و در دنبال‌کردن نگاه ضعیف‌تر هستند.

شواهد تجربی مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ که با استفاده از تصویربرداری مغزی fMRI روی کودکان ۳ تا ۵ ساله انجام شد، نشان داد کودکانی که تجربه بیشتری از تعامل چهره‌به‌چهره (با والدین یا درمانگر) دارند، در نواحی مغزی مرتبط با نظریه ذهن (مانند قشر پیش‌پیشانی و اتصال گیجگاهی-جداری) فعالیت بیشتری نشان می‌دهند. این یافته‌ها حاکی از آن است که تعاملات اولیه چهره‌به‌چهره می‌تواند مسیرهای عصبی مربوط به فهم اجتماعی را تقویت کند.

اهمیت تعامل چهره به چهره در مداخلات درمانی

برنامه‌های درمانی معتبر به طور خاص روی تعامل چهره‌به‌چهره تمرکز دارند و تلاش می‌کنند از طریق بازی‌های مشترک، راهکارهای مبتنی بر تماس چشمی و تقلید متقابل، توجه مشترک و تبادلات هیجانی را تقویت کنند. این تکنیک‌ها زمینه‌ساز شکل‌گیری نظریه ذهن می‌شود.

در آموزش و درمان به روش ABA، تمرین‌هایی مانند “نشان بده کجا نگاه می‌کنم” یا “چه حسی دارد؟” به صورت مستقیم با درک ذهن دیگران در ارتباط هستند و این تمرین‌ها با توجه به سطح رشدی کودک برای او طراحی و اجرا می‌شود.

سخن پایانی

نظریه ذهن یکی از زیرساخت‌های کلیدی در رشد اجتماعی-شناختی انسان است که شکل‌گیری آن در سال‌های ابتدایی زندگی، به‌ویژه از طریق تعاملات چهره‌به‌چهره، ممکن می‌شود. در کودکان دارای اختلال طیف اتیسم، این مسیر معمولا با تاخیر یا دشواری‌هایی همراه است، که خود را در شکل‌گیری ضعیف همدلی، درک دیدگاه دیگران و تعامل اجتماعی موثر نشان می‌دهد.

خانواده‌هایی که کودک دارای اوتیسم دارند، با فراهم کردن فرصت‌های هدفمند برای تماس چشمی، تقلید متقابل، بازی‌های اشتراکی و تمرین‌های ویژه‌ طراحی‌شده توسط متخصصان، می‌توانند نقش مهمی در تقویت این توانایی ایفا کنند. نکته‌ی کلیدی، نه صرفا «آموزش مهارت»، بلکه ساختن پایه‌های ذهنی برای درک ذهن دیگران است. کاری که نیازمند استمرار، تخصص و ارتباط‌گیری صحیح است.

در مرکز تهران اتیسم، تیم تخصصی درمانگران و مربیان با رویکردهای علمی و به روز، به‌صورت حرفه‌ای روی تقویت نظریه ذهن در کودکان دارای اتیسم کار می‌کنند. از ارزیابی‌های دقیق گرفته تا مداخلات ساختاریافته‌ی مبتنی بر بازی، ارتباط و تعامل اجتماعی بخشی از خدمات مرکز تهران اتیسم برای کودکان دارای اتیسم است. همچنین در این مرکز کارگاه‌های تخصصی ویژه‌ی مادران، پدران و مراقبان کودک بصورت دوره‌ای برگزار می‌شود.

کارگاهی مثل آموزش ارتباط از طریق بازی که برای والدین یا مراقبین کودک برگزار می‌شود به شما کمک می‌کند تا بتوانید در خانه بسیاری از مهارت‌ها و توانایی‌های ارتباطی در کودک خود را تقویت کنید.

اگر تمایل به شرکت در این کارگاه دارید با مرکز تماس حاصل نمایید تا موقعیت خود را در گروه رزرو کنید.

منابع

Frith, U., & Frith, C. D. (2023). The development of Theory of Mind in Autism: New evidence from neuroimaging. Trends in Cognitive Sciences.
Dawson, G., et al. (2023). Early intervention and neural plasticity in autism: Can engaging face-to-face interaction improve social brain networks? Journal of Child Psychology and Psychiatry.
Mundy, P. (2022). Joint attention, social cognition, and the development of theory of mind in autism. Development and Psychopathology.

---